• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Hoe mooi is klankkleur?

8 april 2014 door Marc van Oostendorp 8 Reacties

Door Marc van Oostendorp


Taal en muziek zijn komen allebei bij ons binnen doordat ze tegen onze trommelvliezen botsen. Ergens in onze hersenen wordt dat gerommel de ene keer herkend als woorden, en de andere keer als melodie.

In sommige opzichten maken muziek en poëzie natuurlijk gebruik van dezelfde middelen – zoveel manieren om tegen een trommelvlies te botsen zijn er nu eenmaal niet, en de manieren om dat op een aangename manier te doen zijn nog kleiner in aantal. Een voorbeeld daarvan is toonhoogte, dat we in het Nederlands gebruiken om verschil te maken tussen ‘Je komt morgen!’ en ‘Je komt morgen?’ en in de muziek om de ene melodie van de andere te onderscheiden.

Er zijn ook verschillen.
Zo maakt taal heel veel gebruik van timbre of klankkleur. Klinkers houden we vooral uit elkaar door hun verschillen in die dimensie: een ie heeft een andere klankkleur dan een aa, en dus is griet een ander woord dan graat. Klankkleuren doen ook het ene muziekinstrument onderscheiden van het andere: een viool heeft een ander timbre dan een fagot.

Fagot

Nu wordt klankkleur in de meeste muziek verder niet gebruikt. Je kunt ritme maken door korte noten af te wisselen met hoge, en melodie door lange noten af te wisselen met korte; maar er bestaat geen muziek die bestaat door de viool gespeelde noten systematisch af te wisselen met door de fagot gespeelde noten.

De reden daarvoor lijkt voor de hand te liggen: het vereist wel een heel ingewikkelde manier van samenspelen om dat effect te bereiken. Of anders een synthesizer – en sommige experimentele elektronische muziek doet het misschien dan ook wel.

Halfgesloten

Maar, bedacht ik gisteren, in de poëzie wordt eigenlijk ook nooit met klankkleur gespeeld. In het Nederlands niet en in geen enkele taal die ik ken.

Hoe zou dat klinken? Een belangrijke klankkleurdimensie is geslotenheid: hoe dicht is je mond wanneer je de klinker uitspreekt. De ie, uu en oe zijn alle drie gesloten, de ee, eu, oo alledrie halfgesloten en de aa is open (probeer het maar).

Klankkleurpoëzie zou hiermee kunnen spelen, door bijvoorbeeld gesloten en halfgesloten klinkers te laten afwisselen. Maar er bestaan bij mijn weten geen poëtische tradities die dat doen, zoals er dus ook geen muziek is die dat doet. Kennelijk beleeft de mens geen genoegen aan een afwisseling in klankkleuren.

(Ik dacht gisteren aan klankkleur naar aanleiding van dit artikel over violen.)

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: klankpoëzie, letterkunde, muziek, poëzie

Lees Interacties

Reacties

  1. Ton van der Wouden zegt

    8 april 2014 om 08:34

    Oote oote boe!

    Beantwoorden
  2. Marc van Oostendorp zegt

    8 april 2014 om 08:59

    Oh ja. Ik heb wel eens over klankpoëzie geschreven. Timbre speelt daarin inderdaad wel een rol, zij het niet precies de rol die ik hier beschrijf.

    Beantwoorden
  3. Gaston Dorren zegt

    8 april 2014 om 12:19

    Je schrijft: dat geen muziek bestaat waarin (bijvoorbeeld) door de viool gespeelde noten systematisch worden afgewisseld met door de fagot gespeelde noten.
    Er is natuurlijk wel muziek waarin twee of meer instrumenten dezelfde noten spelen, tegelijk (maar zonder helemaal te versmelten) of net iets verschillend (zelfde noten, maar net iets eerder of later bijvoorbeeld). Is dat niet een geval van esthetisch spelen met klankkleur?

    Beantwoorden
  4. Marc van Oostendorp zegt

    8 april 2014 om 12:53

    Dat klankkleur in de muziek gebruikt wordt, valt niet te ontkennen. Anders zou je immers alles net zo goed meteen op een orgel kunnen spelen. Het idee dat bijv. fuga's met klankkleur spelen, vind ik wel verrassend, daar moet ik nog eens over nadenken! Maar op het eerste gezicht lijkt het me toch net wat anders.

    Beantwoorden
  5. K zegt

    8 april 2014 om 17:36

    Denk aan de dubbel- en tripelconcerti waarin de solistische instrumenten afwisselend exact dezelfde muzikale frase spelen boven dezelfde begeleiding. Zie bijvoorbeeld 1:04-1:15.


    Beantwoorden
  6. Marc van Oostendorp zegt

    8 april 2014 om 19:06

    Wat een leuk voorbeeld!
    En grappig dat de discussie tot nu toe vooral gaat over mijn bewering over muziek (die ik overigens deed op gezag van het boek 'Language, Music and the Brain' van Aniruddh Patel).
    Het enige wat ik hier nu nog over kan opmerken is dat het in dit voorbeeld gaat over kleine frases die herhaald worden in een andere kleur; niet over individuele noten. Maar het zit er wel dicht tegenaan, inderdaad.

    Beantwoorden
  7. Peter van Kranenburg zegt

    8 april 2014 om 19:43

    Vooral in de twintigste eeuw is er wel degelijk veel met klankkleur gedaan. Schoenberg introduceerde zelfs de term Klangfarbenmelodie. In de tijd van het serialisme is ook veel met timbre gedaan. Al dat moois heeft echter nooit een groot publiek bereikt.

    http://en.wikipedia.org/wiki/Serialism

    Beantwoorden
  8. P'i-kou zegt

    12 april 2014 om 12:28

    Je hebt helemaal gelijk dat voorbeelden nauwekijk te vinden zijn vóór de 20e eeuw, maar er bestaat denk ik vrij veel muziek waarin timbre op min of minder dezelfde manier wordt gebruikt als toonhoogte enz. Youtube is er vol mee.

    Vanzelfsprekend heb je Schoenbergs 'klankkleurmelodie'. Neem je Bachs Ricercare a 6 uit het Musikalische Opfer, een 6-stemmige fuga (hier 'traditioneel' gearrangeerd voor strijkorkest) die Webern heeft zo georkestreerd dat kleuren worden afgewisseld over individuele noten. Gubaidulina heeft dat ook gedaan, wel met o.a. viool en fagot…

    Daar is klankkleur één belangrijke dimensie. In Lontano of Atmosphères van Ligeti is het de belangrijkste.

    En men heeft dit met spraakklanken ook wel gedaan al 50 jaar geleden (Stockhausen in Stimmung, Gesang der Jünglinge).

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J. Slauerhoff • Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe

Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe.
Ik wil niet langer wachten, eindelijk weten hoe
Je bent; de bloemen zullen je verraden.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d