• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Nu ga ik een ijsje voor je kopen

4 mei 2014 door Marc van Oostendorp Reageer

Zullen en gaan in het werk van Lieke Marsman

Door Marc van Oostendorp


Een jaar geleden dacht ik na over het werkwoord gaan; dat je best kunt zeggen ‘het gaat regenen’ terwijl de druppels al vallen, zolang dat maar de eerste druppels zijn. En ‘ik ga dit boek lezen!’ als je de eerste bladzijden tot je genomen hebt – zolang die eerste bladzijden alleen maar op proef waren. Dat is anders dan ‘ik zal dat boek lezen’: dan heb je echt nog geen letter gelezen.

Inmiddels is er ook een dichtbundel van, en die laat zien dat er nog meer aan de hand is. De jonge dichteres Lieke Marsman gebruikt de constructie in een paar van haar gedichten uit haar onlangs verschenen bundel De eerste letter. Bijvoorbeeld in het gedicht Ruimte:

nu ga ik een ijsje voor je kopen
en moet je met me meelopen naar mijn huis
nu gaan we samen een volkstuintje beginnen
nu gaan we zeshonderd kilometer reizen
(…)

en dan gaan we nu luisteren naar de koperblazers
(intrat koperblazers)
en dan ga je nu mijn hand vasthouden omdat je doorhebt
dat ik banger ben dan ik beweer


Er is hier volgens mij een duidelijk verschil te voelen tussen gaan en zullen. De toon verandert in zijn geheel wanneer je dat laatste werkwoord invult ‘Nu zal ik een ijsje kopen, nu zullen we we samen een volkstuintje beginnen’, dat zijn zinnen die iets anders betekenen en ook nauwelijks grammaticaal zijn.

Voor een deel ligt dat aan het feit dat zullen echt over de toekomst gaat, terwijl gaan gaat over iets dat al begonnen is. Dat verklaart waarom je dat laatste werkwoord makkelijker met nu kunt combineren dan het eerste.

Maar de toon wordt ook anders wanneer je gaan weglaat. ‘Nu koop ik een ijsje voor je, nu beginnen we samen een volkstuintje, nu reizen we zeshonderd kilometer’. Die zinnen klinken een stuk beter dan hun alternatieven met zullen, maar er is een duidelijk verschil met de gaan-constructies: beslister, volwassener, minder kinderlijk.

‘Nu koop ik een ijsje voor je’ is dubbelzinnig: hij kan een beschrijving geven van wat ik op dit moment aan het doen ben, maar ook een plan aankondigen (‘Nu is het genoeg met dat gejengel! Nu koop ik een ijsje voor je!’) Alleen is dat plan beslister, de spreker gaat zich niet zo makkelijk meer van zijn voornemen afhouden.

‘Ik ga een ijsje voor je kopen’ zweeft dus ergens tussen ‘Ik zal een ijsje voor je kopen’ in de onbestemde toekomst en ‘Ik koop een ijsje voor je’ dat al zo goed als beslist is. Het ijsje is er al wel en het plan is er ook al wel, maar of dat plan nu echt gaat worden uitgevoerd is nog niet helemaal duidelijk. Het gebruik van gaan maakt de zin dus een beetje onbestemd – dat is misschien wel de onbestemdheid van toon waarover sommige recensenten (Guus Middag, Piet Gerbrandy) klaagden.

Er wordt ook mee gespeeld in een ander gedicht, Liefde in tijden van eenzaamheid, dat zo begint:

Als je zo doet ga ik zeggen dat je een door het water gesleurde
boterham bent, ik bedoel geen drabbig wentelteefje maar een
in de gootsteen gevallen sneetje. Als je de keus aan mij laat
ga ik twijfelen (…)


Een paar regels verderop is er dan ineens sprake van:

(…) Als je nu
geinig gaat doen dan zie ik me genoodzaakt je een smiley
van een spookje toe te sturen, dat is geinig, als je nu moeilijk gaat doen

dan zal ik hoe dan ook acht redenen hebben die je standpunt
weerleggen 

In het begin is de constructie dus: als jij X, dan ga ik Y. Dat jij X doet is eigenlijk wel zeker, en de reactie is onontkoombaar. Wanneer die constructie later verandert in Als jij gaat X, dan zal ik Y (of zie ik me genoodzaakt om Y), dan heeft jij alleen nog maar aanstalten gemaakt tot X, en Y is dan ook alleen nog maar een dreigement.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: hulpwerkwoord, letterkunde, poëzie, syntaxis, taalkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • De wenschen

Naauwlijks vraagt hy geld en goed,
Of hy zwemt in overvloed.
Straks begeert hy vrouwenmin:
Hy verzadigt zich daar in.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

1837

Toen Dostojewski’s moeder stierf
doodde baron d’Antès Poesjkin.
Nog vijf jaar en Stendhal ontviel,
nog zes, toen stierf ook Hölderlin.

(“Literatuurhistorische overweging bij het lezen van een biografie van Dostojewski.”)

Bron: datering: tussen 1948 en 1955; Tijdrovertje, postuum verschenen, 1992

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

5 september 2025: Jaarcongres van de Werkgroep Zeventiende eeuw

5 september 2025: Jaarcongres van de Werkgroep Zeventiende eeuw

15 juni 2025

➔ Lees meer
20 juni 2025: Presentatie Vertalen wat er niet staat

20 juni 2025: Presentatie Vertalen wat er niet staat

14 juni 2025

➔ Lees meer
14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

11 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

Geen neerlandici geboren of gestorven

➔ Neerlandicikalender

Media

De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d