De linksback Patrice Evra “hield zich’, volgens De Telegraaf van maandag, “verre van in”, toen hij maandag kritiek leverde op zijn club, Manchester United. Verre van in! Probeer dat maar eens te ontleden.

Ik kon me nog herinneren dat het verschijnsel zijdelings aan de orde kwam in een artikel dat Hendrik De Smet een tijdje geleden publiceerde in Language (hier een gratis versie). In dat artikel beschrijft De Smet hoe verre van in de zeventiende eeuw alleen gebruikt werd in beeldspraak:

– Het zy verre van my dat ick soude roemen anders dan in het kruyce onses Heeren (1688, WNT) 
– ’t Geen zy voorsloeghen […] bleek verre van hem te bedrukken, ende strekte veel eer t’zyner verlichting (1642, WNT) 

In deze zinnen is verre nog een bijvoeglijk naamwoord en van een voorzetsel. Samen drukken ze uit dat er afstand bestaat, zij het natuurlijk alleen maar in figuurlijke zin: iets roemen bevindt zich op kilometers afstand van mij, om van hun voorstel te komen tot een staat waar ‘hij’ bedrukt zou zijn, zou je eerst uren moeten lopen.
Maar gaandeweg is daarin iets veranderd. Die zin in De Telegraaf betekent natuurlijk niet dat Patrice Eva ergens was, namelijk op grote afstand van in.  Die woorden verre en van zijn aan elkaar geklonterd en vormen inmiddels samen een bijwoord, dat zoveel betekent als helemaal niet of geenszins:

– Hoewel Zjirinovsky zelf de aanwezigheid van maffiabazen verre van schuwt, kon hij de indruk wekken dat […] 

Het Engelse far from heeft een parallelle ontwikkeling doorgemaakt, hoewel je kennelijk in het Nederlands nog meer kunt dan in het Engels. De volgende zin is bijvoorbeeld (kennelijk) niet letterlijk in het Engels te vertalen:

– De voorbereiding van de heren verliep verre van optimaal.

In deze zin is verre van een bijwoordelijke uitdrukking bij een ander bijwoord (optimaal).

Hoe werkt zoiets? De beeldspraak raakt op een bepaald moment volkomen uitgesleten en versteend, wat in het Nederlands al duidelijk wordt aan de inmiddels volkomen overbodige uitgang bij verre. En op een zekere dag staat er een nieuwe generatie op die het woord niet meer herkent, maar er een bijwoord in ziet, en het dan ook op alle plaatsen gaat gebruiken waar andere bijwoorden, zoals geenszins, ook kunnen staan.

Als je op Twitter zoekt, vind je overigens nog wel opvallende voorbeelden, die laten zien dat de ontwikkeling verder gaat. Een zekere Jessey schreef gisteren bijvoorbeeld:

Fouten maken is menselijk. Maar sommige fouten zijn toch verre van menselijk verwijderd
— Jessey (@JS_YD) 7 mei 2014