• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Het meisje kreeg de sleutels overhandigd

31 december 2014 door Marc van Oostendorp 2 Reacties

Wat we nog niet weten over het werkwoord (3)
Door Marc van Oostendorp


De lijdende vorm, wie is er niet groot mee geworden? Alleen ging het op school voor zover ik me herinner nooit over de krijgen-passief.

De gebruikelijkste lijdende vorm is die met worden: van Joost slaat Henkie maak je Henkie wordt door Joost geslagen. In het omvangrijke, binnenkort te verschijnen deel over het werkwoord van zijn Syntax of Dutch vestigt Hans Broekhuis de aandacht op een ander soort passief, dat met krijgen:

  • De makelaar overhandigde het meisje de sleutels.
  • De sleutels werden het meisje overhandigd door de makkelaar. [gewoon passief]
  • Het meisje kreeg de sleutels overhandigd door de makelaar. [krijgen-passief]

Meegedeeld

Dat zulke constructies mogelijk zijn, hebben andere onderzoekers natuurlijk ook al opgemerkt; maar meestal wordt het beschouwd als een uithoekje van de taal. Broekhuis laat zien dat de krijgen-constructie veel gewoner en flexibeler is dan die literatuur beweert, en dat we alle beperkingen erop kunnen begrijpen.

De belangrijkste is: het werkt alleen als de oorspronkelijke zin een meewerkend voorwerp is, want dat meewerkend voorwerp (het meisje in de zinnen hierboven) wordt het onderwerp in de krijgen-zin.

  • Moeder leest de kinderen een verhaaltje voor.
  • De kinderen krijgen een verhaaltje voorgelezen door moeder.
  • Peter deelde ons gisteren mee dat hij ontslag nam.
  • Wij kregen gisteren meegedeeld dat Peter ontslag nam.

Overhandigen-werkwoord

Het werkt met alle werkwoorden waar iets van ‘overhandigen’ in de betekenis zit of iets van ‘communiceren’, dus aanbieden, bezorgen, toedienen, toekennen, voorlezen, meedelen, toewensen, enzovoort. Het moet wel gaan over het echt overhandigen van concrete, fysieke zaken. Het volgende werkt niet:

  • De heks bezorgde ons de koude rillingen.
  • Wij kregen de koude rillingen bezorgd. [uitgesloten]

Eigenaardig genoeg werkt het dan weer niet met het meest voorkomende overhandigen-werkwoord, ‘geven’:

  • Ik geef mijn vader een boek.
  • Mijn vader krijgt een boek gegeven. [uitgesloten]

Zich

Misschien komt dit doordat geven niets toevoegt aan de zin. Je kunt net zo goed, of eigenlijk beter, zeggen Mijn vader krijgt een boek. (Broekhuis legt niet de expliciete link met het eigenaardige gedrag van krijgen op zichzelf, dus doe ik dat hier maar.)

Toch klopt er iets niet helemaal, zegt Broekhuis vervolgens. Dat betreft paren van zinnen zoals de volgende:

  • Ik stuurde de hond op hem af.
  • Hij kreeg de hond op zich afgestuurd.

Waarom staat daar in de tweede zin ineens zich in plaats van hem? Die tweede zin zou eigenlijk moeten corresponderen met de volgende:

  • Ik stuurde hem de hond op zich af. [uitgesloten]

Maar die zin kan niet. Hoe zit dat? Broekhuis weet het niet. En als hij het niet weet, dan weet vermoedelijk op dit moment niemand het.

(Wordt vervolgd)

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: lijdende vorm, Syntax of Dutch, syntaxis, taalkunde

Lees Interacties

Reacties

  1. Timothy Colleman zegt

    31 december 2014 om 16:08

    Ja, een fascinerende constructie, dat "krijgen-passief". Dat de mogelijkheden beperkt zouden zijn tot werkwoorden die een indirect object kunnen krijgen, klopt echter niet meer: voor op zijn minst sommige sprekers kan het nu ook met werkwoorden als indienen, onderbrengen, toevoegen, tegenfluiten, enz. (bv. We kregen een penalty tegengefloten, Het boek kreeg een nawoord toegevoegd) en daar past zeker geen (gewoon) indirect object (cf. * De bekende hoogleraar voegde het boek een nawoord toe). Volgens verkennend diachroon onderzoek dat ik daarnaar heb uitgevoerd, beginnen zulke gebruikswijzen pas op te komen vanaf de jaren 1980-1990: duidelijk een constructie waarvan de semantische mogelijkheden aan het toenemen zijn.

    Beantwoorden
  2. Marc van Oostendorp zegt

    31 december 2014 om 16:43

    Dank voor deze aanvulling!

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

JUNI ’57

Met niets meer bij me dan het te vlug geleefde,
nog in de flarden van haar vertrek gekleed,
loop ik het land op om naar de lucht te kijken
en hoe mijn liefde allengs in niets meer leek
op die voor haar.

Het is een juninacht – de kortste nacht
bijna. Ik voel met mijn hoofd het hooi van de opper
waartegen ik zit. Ik zie een blijvende
zonsondergang boven een vuurtorenlicht
en weinig sterren.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

22 juni 2025

➔ Lees meer
2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

22 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d