• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Ik had het verstand zo grof

24 januari 2015 door Marc van Oostendorp 2 Reacties

Een geschiedenis van het Nederlands aan de hand van 196 sonnetten (4)

Door Marc van Oostendorp


Laten we eerlijk zijn: zestiende-eeuwers schreven soms behoorlijke onzin in hun sonnetten. De Vlaamse dichter en politicus August Vermeylen mag dan hebben gevonden dat het volgende gedicht van Jan van der Noot een bewijs was “hoe dat persoonlijk leven reeds bepaald genoeg was om een sonnet tot een volkomen geheel te maken, het gans te dragen, bijna zonder stoplappen“, maar mij lijkt het vooral te getuigen van gebrek aan de meest elementaire mensenkennis. En kom me niet aanzetten met dat Van der Noot en Vermeylen in zo’n andere tijd leefden! Ze hadden beter moeten weten en daarmee uit:


Had ic tverstant so grof, so plomp en onbesneden
Als vele die int velt spitten, grauen en spayen
Oft waer ick als sy syn die als weerhanen drayen,
Soo en sou v schoonheyt, noch v verchierde leden,
O weerde suyuer maecht my niet houden tonvreden
Noch ic en sou altyts niet staen t’uwer genaeyen,
Maer sou nv hier nv daer vast myn ghenuchten maeyen,
Die ick ghisteren sach sou syn vergeten heden:
Bouen dese acht ic my nochtans gheluckich t’syne,
En bouen alle goet acht ick myn bitter pyne
Die ic om v reyn lief lyde nachten en daghen:
Want sonder liefde lief sou ick sonder ghenuchten
Leuen gelyck sy doen (al moet ic nv dick suchten)
Die na eere noch deucht, noch reyn liefdé en vraghen.

(Was mijn verstand zo grof, zo plomp en onbehouwen als dat van veel lui die in het veld spitten, graven en met de spa werken, of zou ik net zo zijn als degenen die draaien als weerhanen, dan zouden uw schoonheid noch uw sierlijke lichaam, o waarde, zuivere maagd mij niet zo ongelukkig maken, en zou ik niet altijd tot uw beschikking staan maar zou ik ieder pleziertje pakken dat ik pakken kon, en wie ik gisteren had gezien zou ik vandaag vergeten zijn. Toch acht ik mij veel gelukkiger dan zij, en mijn bittere smart die ik iedere nacht en dag lijd om u, mooi lief, acht ik boven alle goed, wwant zonder liefde, lief, zou ik zonder genoegens leven net als zij doen (al moet ik nu dikwijls zuchten), die vragen om eer noch deugd, en ook niet om zuivere liefde.)

Ik begrijp natuurlijk wel dat iedere minnaar overal en altijd denkt dat hij alleen de ware liefde kent. Ik begrijp ook dat we hier een literaire mode hadden om de eigen liefde verheven te wanen. Maar dat een idee ooit tot een literaire mode heeft behoord, of zelfs tot het verwrongen wereldbeeld van iemand die verliefd is, betekent nog niet dat het ook klopt; en om nu te zeggen dat mannen die in de grond spitten en graven geen oog hebben voor vrouwelijk schoon, dat gaat echt te ver. (Die weerhanen, dat is natuurlijk een ander verhaal; ik stel me voor dat het hier gaat om pure genotzoekers van iedere rang of stand.)

Affijn, ook onzin levert soms een goed gedicht op, dat blijkt maar weer.

Bovendien is het dan ook nog eens onzin met een interessante eerste regel:

– Had ik het verstand zo grof, zo plomp en onbesneden.

Het is een constructie die je in het moderne Nederlands maar weinig ziet. Broekhuis noemt het in zijn Syntax of Dutch typisch voor het oostelijk Nederlands; de constructie is onder Nederlandse taalkundigen beroemd geworden door het werk van Cor van Bree en wordt meestal de band-lek-constructie genoemd vanwege deze voorbeeldzin.

–  Ik heb de band lek.

In de standaardtaal zou je deze zin weergeven als ‘Mijn band is lek’, zoals de eerste regel van Van der Noots sonnet in het modern Nederlands zou luiden ‘Was mijn verstand zo plomp….’. Nu kwam Van der Noot allesbehalve uit het oosten van het land, maar er is ook al eerder beweerd dat de constructie eerst een veel groter verspreidingsgebied had. Kennelijk is hij in de loop van tijd uit het westen van het Nederlands weggedrongen en heeft zich teruggetrokken in het gebied waar mensen nog spitten, graven en met de spade in de weer zijn.

Het Bosken van Van der Noot staat hier in de gezaghebbende editie van W.A.P. Smit. Zie voor een analyse van Van der Noots sonnetten dit artikel van W. Vermeer. Bas Jongenelen en Ben Parsons vertaalden enkele sonnetten van Van der Noot in het Engels en voorzagen ze van een toelichting. Met dank aan Frank Willaert voor correctie van de vertaling.


Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 16e eeuw, 196 sonnetten, letterkunde, poëzie, sonnet, taalgeschiedenis

Lees Interacties

Reacties

  1. Maarten zegt

    26 januari 2015 om 09:58

    Interessant! In Millingen aan de Rijn (bij Nijmegen) zeggen mensen die erg moe zijn:

    'k het de piep lèg
    Ik heb de pijp leeg

    Voor mij klinkt de constructie dus vertrouwd.

    Vriendelijke groeten,
    Maarten

    Beantwoorden
  2. Marc van Oostendorp zegt

    26 januari 2015 om 17:34

    Ja, in vrijwel het gehele oosten is hij dat kennelijk nog steeds!

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J. Slauerhoff • Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe

Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe.
Ik wil niet langer wachten, eindelijk weten hoe
Je bent; de bloemen zullen je verraden.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d