Een gedicht kan de betekenis van een woord voor altijd veranderen – of in ieder geval de associaties die je met dat woord hebt. Neem het volgende horrorscenario. Iemand staat op en trekt zijn kleren aan. Er is niets aan de hand – maar gaandeweg sluipt er iets vreemds, iets onheilspellends in zijn gedrag. Tot je ineens merkt dat er iets helemaal mis is gegaan, dat er iets onherstelbaar is.

Wanneer is dat gebeurd? Martijn Benders vat het moment in zijn gedicht Stille in de bundel Wat koop ik voor jouw donkerwilde machten, Willem? Het valt precies samen met één woord: zeepdispenser. 


Stille

Je moet ‘s ochtends een goede broek aantrekken.
De knoopjes van je hemd sluiten.
Kijk jezelf aan. Niet schichtig, niet schuin.
Een scheermes blinkt op het glazen blad.

De zeepdispenser doet een zwanenzang.
Pomp met afdoende krachtige beweging
een glinsterende sliert eruit. Wrijf die
fijn in je handpalmen. Pas op voor zweet.
Te veel en de zeep pakt niet. Meng het.

Spoel je af. ‘Rinse’ zouden de Amerikanen zeggen.
De huid moet bleek zijn, een onbestemde ruiker,
zeer van seringen in het gloren van de dag.

Welk normaal mens gebruikt ooit zo’n woord? Natuurlijk, de regel ervoor zou je al onheilspellend kunnen lezen – een blinkend scheermes is geen goed teken –, maar de obsessie voor precisie van het woord zeepdispenser, die zet je pas echt aan het denken. En daar volgt dan inderdaad een zeer gedetailleerde beschrijving op van hoe iemand zijn handen gaat wassen.

Waarom zou iemand zoveel aandacht hebben voor het wassen van handen? Wat valt daar te wassen? Wat is dat voor zweet? Waarom moet de huid bleek zijn? Waarom mag hij nergens naar ruiken? En nu we het daar toch over hebben: waarom is het nodig om jezelf ertoe op te roepen niet schichtig of schuin te kijken? Zou je dat normaal gesproken doen dan? En hoezo is de titel ‘stille’?

Het effect van dat alles is, in ieder geval op mij, dat het woord zeepdispenser voor altijd van klank veranderd is: het onheilspellende van dit gedicht heeft zich voor altijd aan het woord gehecht. Vanaf nu ben ik voor altijd op mijn hoede wanneer iemand zeepdispenser zeg.