• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologie: zemel

25 juni 2015 door Reageer

Door Michiel de Vaan


zemel zn. ‘vlies van graankorrels’
Mnl. semele v. ‘vlies van graan, gruis’ (1240), ‘uit fijn meel gebakken broodje’ (1220–1240), semelen mv. ‘huidschilfers’ (1351), Vnnl. semel ‘meel van of met zemelen’ (1522), meestal mv. semelen ‘graanhulzen, gruis’ (1501). In het Ripuarisch dialect van het gebied Aken–Heinsberg betekent zieëmel ‘witbrood van meel waar nog zemelen in zaten, grijs brood’.
Verwante vormen: Mnd. semel v. ‘zemel’, Ohd. simila, semala ‘fijn tarwemeel’, Mhd. semel(e), simel(e), Mohd. Semmel f. ‘wit broodje’. Een Germaans leenwoord *similō- uit Latijn simila ‘fijn tarwemeel’. Het Italiaanse semola ‘meel van harde tarwe, griesmeel; zemelen’ (de bron van Frans semoule ‘griesmeel’) zet een Latijnse variant *simula voort. 
De oudste betekenis was dus ‘(een bepaald soort) meel’; de overgang naar ‘zemelen’ zal zich via ‘meel met zemelen erin’ voltrokken hebben.

Er lijkt een tegenstelling te bestaan tussen ‘fijn meel’ en ‘zemelen’. Maar de vertaling ‘fijn meel’ is bedrieglijk, want we mogen ons het Romeinse simila niet als ‘wit meel’ of ‘bloem’ voorstellen. Volgens Gutsfeld (2015) was het Romeinse meel in drie categorieën in te delen, met respectievelijk een laag, een iets hoger en hoog gehalte aan zemelen. Simila of similāgō viel in de middelste categorie. Zelfs de beste categorie (flōs ‘bloem’) had een voor onze begrippen donkere kleur. Het Oudhoogduitse simila, semila komt in glossen voor als vertaling van Latijnse begrippen als farina subtilis(sima) ‘fijn(ste) meel’, medulla tritica ‘het binnenste van de tarwe’, simila, en similago, en vertelt ons dus niet hoe fijn het meel in Oudhoogduitse tijd was. Door de zich steeds verbeterende maaltechniek zal semele in de loop der tijd soms geassocieerd zijn geraakt met het oudere, zemelhoudende meel (vandaar ‘zemelen’), en soms met het nieuwe product mee zijn geëvolueerd tot ‘wit meel’.

Latijn simila en Oudgrieks semī́dalis ‘fijn meel’ zijn ontleend uit een Semitisch woord met de structuur s_m_d, vgl. Akkadisch samīdu ‘fijnste tarwemeel’, samādu ‘malen’. Het motief voor de ontlening kan de overname zijn geweest van een andere tarwesoort (triticum durum ‘harde tarwe’) dan men in Italië al kende (dat was met name triticum aestivum ‘zomertarwe’). In de Oudheid maalde men harde tarwe tot griesmeel, maar veel fijner werd het niet (Nissen/Sallares 2015). De overgang van d naar l komt in meerdere Latijnse woorden voor, bijv. oleō ‘ruiken’ bij odor ‘geur’, lacrima ‘traan’ uit ouder dacrima.
Literatuur:
Gutsfeld, Andreas. 2015. “Mehl.” In: Der Neue Pauly. Herausgegeben von: H. Cancik, H. Schneider, M. Landfester. Brill Online, 2015. 

Nissen, Hans Jörg and Robert Sallares. 2015. “Getreide.” Der Neue Pauly. Herausgegeben von: H. Cancik, H. Schneider, M. Landfester. Brill Online, 2015.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Addenda EWN, etymologie, taalkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

W.L. Penning • Het monster

Doller dan ooit is ’t monster losgebroken,
En menschen worden wilde beesten;
Helsch viert het kwaad zijn gloriefeesten –
Tot de overmacht heeft rechtgesproken

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

HONDSDAGEN

Niet groen rijpt het gras dit jaar,
bomen dragen hun bladeren wit,
het licht is niet uit het veld
te slaan, de dag reikt aan
de dag, in dromen zoeken
de nachten onderdak.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1949 Jeroen Groenendijk
sterfdag
1963 Jan Naarding
2008 Rein Bloem
➔ Neerlandicikalender

Media

The form of the adjective in Dutch

The form of the adjective in Dutch

20 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

19 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d