• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Hem mijnen gheest zoo hoogh’ heft in de Locht

20 juni 2015 door Marc van Oostendorp Reageer

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (25)

Het Nederlandse sonnet bestaat 450 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

Justus de Harduwijn had als jonge katholieke priester opzien gebaard met een bundel liefdesgedichten, de Weerliicke liefden tot Roose-Mond. Later kreeg hij berouw van die lichtzinnigheid en publiceerde Goddelicke lof-sanghen, waarin hij liet weten dat hij inmiddels iets beters had gevonden dan de aardse liefde: die van God.

In zijn Sonnet op de liefde Godts in die bundel scheldt hij de aardse liefde en haar mythologische zoon Cupido zelfs ronduit uit, met minstens één scheldwoord dat volgens het WNT nergens anders in de ganse Nederlandse taal gebruikt wordt: gesib (‘gebroed’):
HEft op dan mijne stemm’ u lieffelijcke sanghen:
Naer dat hem mijnen gheest zoo hoogh’ heft in de Locht:
Naer dat de Liefde God’s mijn hert soo houwt gheknocht,
Dat ick naer ander gheen en stelle mijn verlanghen.

O Liefde! die mijn Hert houwt andersins bevanghen,
Als wel, en de dat wight, dat my te quetsen socht,
Dat hinderlijck ghesibb’, dat tooverigh ghedrocht,
Dat aen Ixions radt mijn hert beghon te hanghen.

Hier ander hope en troost, hier ander vreughden sijn:
Hier sie ick dagh en nacht een goddelijck aenschijn:
Daerom zal mijne stemm’ u lof altijdt op-richten.
Wel aen dan schoonen brandt der goddelijcker min:
Wel aen, comt ende vlieght mijn herte snelligh in:
Op datt’ magh wesen ‘twit van al dusdaene schichten.

Een belangrijke vraag is nu: waarnaar verwijst hem in regel 2? Wie wordt er door de geest van de dichter in de lucht geheven? In de vorige regel zijn ‘mijne stem’ en ‘lieflijke zangen’ genoemd, maar die kunnen het niet zijn, want die zijn respectievelijk vrouwelijk en meervoudig.

Het moet dus wel de geest zelf zijn die verheven wordt terwijl hij het verheffen doet: die geest verheft zich.

Er zijn nog maar weinig gebieden waar je die gedachte op deze manier kunt uitdrukken: in ‘de geest verheft hem’ kan hem op alles en iedereen slaan dat je ook maar enigszins als mannelijk kunt aanwijzen, maar niet op de geest zelf. Hem is een persoonlijk voornaamwoord, een pronomen, en pronomina moeten ‘vrij’ zijn, zeggen taalkundigen – ze moeten verwijzen naar iets buiten hun eigen zin.

Voor verwijzingen binnen de eigen zin hebben we anaforen, zoals zich of zichzelf, die je, afgezien van het metrum, allebei zou kunnen invoegen in De Harduwijns zin. Of, in Hollandse dialecten, z’n eigen. Of, in het Fries (en het Engels) hemzelf. Al die woorden moeten juist verwijzen naar iets dat in dezelfde zin genoemd wordt, waarbij die zin ook nog eens zo klein mogelijk genomen moet worden. In ‘de geest wil dat ik zichzelf verhef’ staan ‘de geest’ en zichzelf weliswaar in dezelfde hoofdzin, maar zichzelf staat wel alleen in de bijzin (omdat hij niet naar ik kan verwijzen), en daarom is die zin toch ongrammaticaal.

Volgens de Syntactische Atlas van Nederlandse Dialecten zijn er alleen in (West-)Vlaanderen een paar plaatsen waar je nog wel ‘de geest verheft hem’ zou kunnen zeggen met de bedoelde betekenis.

Alleen bij werkwoorden als herinneren kunnen meer Vlaamse dialecten vormen als hem gebruiken (‘hij herinnert hem’): een mens kan nu eenmaal niet iemand anders iets herinneren, en dus kun je daar kennelijk de vrije vorm gemakkelijker gebruiken.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 17e eeuw, 196 sonnetten, letterkunde, poëzie, sonnet

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

D. Hillenius • Wij hebben nog vergeten

men laat Hongaren de zee zien
hijst Hollanders op bergen
beren op fietsen
opoe Moses maakt schilderijen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Van zomers die wij niet kennen
ritselen de blaren,
in winters die wij niet kennen
sneeuw onhoorbaar valt.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1933 Aad Nuis
sterfdag
1994 Jacob Drewes
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d