• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Een cleyn’ huere gheven!

11 juli 2015 door Marc van Oostendorp 1 Reactie

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (28)
Het Nederlandse sonnet bestaat 450 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp



Bij de redactie van het Woordenboek der Nederlandsche Taal moeten ze gehouden hebben van Justus de Harduwijn. Regelmatig blijkt als ik een woord opzoek dat precies het sonnet van De Harduwijn gebruikt te zijn als voorbeeld voor dat woord. Zoals deze keer lingen (‘langer maken’) in het sonnet Het hoe-veelste deel dat vvy Godt sijn schinckende van ons leven:

WEl mensch, laet sien wat deel dat God heeft van ons leven,
Al waert zoo dat hy dat linghde tot hondert jaer.
Laet mercken, of wy hem dien achter-volghens naer
Voor Iaeren alsoo veel, wel een cleyn’ huere gheven.

De vijftich worden eerst door ‘tslaepen wegh ghedreven:
Door kints-onnooselheydt, en jonckheydt sonder vaer’
De twintigh: en de rest sorghe met siekten swaer.
Wat is van hondert jaer dan noch ons over-bleven?

Den tijd die loopt voorby, en nerghens naer en wacht:
D’hueren maecken den dagh: den dagh die maeckt den nacht:
Den nacht, en dagh, de maendt: maenden, de volle jaeren.

De Iaeren dus gheeyndt, die leen ons tot de doodt
De dood, ten Oordeel God’s: daer hy als Rechter groot
Sal segghen: moght ghy niet een huer’ om my ontspaeren?


De Harduwijns werk valt in twee stukken uiteen, als was het een sonnet met een octaaf en een sextet. In zijn jeugd schreef deze katholieke priester frivole liefdesgedichten als ware hij de Petrarca van de lage landen. Na kritiek op deze zedeloosheid, schreef hij vooral uiterst vrome gedichten, zoals Olga van Marion onlangs heeft laten zien, al gaf hij sommige van die gedichten wel de modieuze vorm van het sonnet.

Veel van die latere gedichten betreuren het lot van de zondaar: wat een ellende, en wat een verspilling! Ook dit sonnet, een van de laatste uit De Harduwijns Goddelicke lof-sanghen, houdt een nauwkeurige boekhouding bij van de wanhoop die een mens overvalt als hij het leven beziet: zelfs als je honderd jaar leeft, vallen daar al de helft van af door slapen en dan nog eens twintig doordat je eerst door je jeugd en adolescentie heen hebt moeten gaan. En van die dertig jaar die er over zijn besteden we nauwelijks een uurtje om God te gedenken.

Het woord uur komt van het Latijnse hora, al heeft de tijd aardig wat moeten knagen om van de ene vorm tot de andere te komen. De o moet in de loop van de tijd wat meer boven in de mond uitgesproken zijn geraakt (als een oe) en uiteindelijk ook wat meer naar voren (als een uu); de h aan het begin en de klinker aan het eind moeten zijn weggevallen.

Hora zat in De Harduwijns tijd volgens Nicoline van der Sijs al eeuwenlang in de Nederlandse woordenschat, maar veel van die veranderingen had het nog niet ondergaan: de h en de klinker zaten er nog. De veranderingen waren al wel in gang gezet, want in het sonnet negeert De Harduwijn soms de slotklinker (‘een huer’ om mij ontspaeren’) en soms de beginmedeklinker (‘een cleyn’ huere gheven’: een slot-e valt weg voor een andere klinker).

Het is alles tijd wat de klok slaat, tijd en vergankelijkheid, wanneer je Justus de Harduwijn leest: de inhoud van zijn gedichten, het verloop van zijn leven, de zienderogen slijtende taal. Gelukkig hebben we de gedichten nog.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 17e eeuw, 196 sonnetten, letterkunde, poëzie, sonnet

Lees Interacties

Reacties

  1. Wouter Steenbeek zegt

    11 juli 2015 om 11:40

    De spelling van uur als huer zal wel onder invloed van het Frans tot stand zijn gekomen. Als Vlaming sprak De Harduwijn de h toch niet uit, hij maakte vast geen verschil tussen plaatsen waar die h in de middeleeuwen of in het Hollands nog wel stond, en plaatsen waar dat niet het geval was.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

D. Hillenius • Wij hebben nog vergeten

men laat Hongaren de zee zien
hijst Hollanders op bergen
beren op fietsen
opoe Moses maakt schilderijen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

SPROOKJE

Om middernacht word ik een pompoen en drijf ik weg in een muiltje

Bron: datering; 1971-1972; niet eerder gepubliceerd

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1801 Taco Roorda
1901 Wim Caron
sterfdag
1901 Jan ten Brink
1919 Jacob Verdam
2010 Hans den Besten
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d