Het 8 uur-journaal heeft het vorige week niet gehaald, het bericht dat Nederland desgewenst ineens een taal rijker zou kunnen zijn: het Bildts, de taal die gesproken wordt in de Friese gemeente It Bildt. De Friese pers besteedde er wel enige aandacht aan: in het gemeentehuis was een rapport aangeboden van de Fryske Akademy en Mercator waarin stond dat het plaatselijke dialect best de status van een regionale kon krijgen volgens het Europees Handvest voor Regionale Talen of Talen van Minderheden.
Het Bildts heeft in de provincie Fryslân een aparte status. Het is van oorsprong een Hollands dialect dat in de loop der eeuwen sterk door het Fries beïnvloed is. Volgens het rapport geeft het dat een unieke status: het raakte al van het Hollands afgescheiden voordat er een Nederlandse standaardtaal ontstond en kan dus geen ‘dialect van het Nederlands’ genoemd worden. Het is bovendien ook duidelijk geen Fries dialect.
Dat is het argument, dat heel vernuftig in elkaar zit, maar dat niemand zal overtuigen.
Rhetoromaans
Het belangrijkste bezwaar is dat het rapport suggereert dat er een redelijke definitie is van wanneer een taal wel of niet tot een dialect van een standaardtaal gerekend kan worden. Zo’n argument valt echter niet wetenschappelijk vast te stellen: je kunt voor elk dialect iets verzinnen dat het anders maakt dan andere dialecten, iets in de geschiedenis dat ervoor heeft gezorgd dat het net wat anders werd dan andere streektalen, en dan beargumenteren dat dít dialect om díé reden echt een aparte status verdient. De dialecten van de Hanze-steden zijn indertijd ook beïnvloed door Platduits. Het Leids is ontstaan na grote Vlaamse invloed. In Alkmaar zijn nog duidelijk Westfriese invloeden te bespeuren.
Het Handvest laat landen dan ook vrij om zelf te bepalen welke talen er wel of niet onder het handvest vallen. Niemand hoeft te ’toetsen’ of het wetenschappelijk wel klopt. Landen maken van die vrijheid ook gebruik: Zwitserland heeft bijvoorbeeld het Rhetoromaans erkend, hoewel dat zelfs een van de vier officiële standaardtalen van het land is.
Te gek
Een of andere wetenschappelijk rapport is dus feitelijk niet nodig, als de politieke wil er is. En als die wil er niet is, heeft zo’n rapport geen zin. Zoals de Leeuwarder Courant al meldt, is het uiteindelijk aan de politiek om te beslissen.
Die politiek heeft meer dan tien jaar geleden al besloten dat er geen nieuwe erkenningen meer komen. Een aanvraag voor erkenning van het Zeeuws werd toen afgewezen. In het Bildtse rapport wordt uitvoerig geprobeerd om allerlei verschillen tussen het Bildts en het Zeeuws aan te wijzen (het Zeeuws ligt vast aan Holland, het heeft weinig infrastructuur voor de taal en zo voort), maar al die argumenten doen er niet toe. Het Zeeuws is indertijd de status niet ontzegd omdat er onvoldoende taalkundige argumenten waren voor erkenning, maar omdat de politiek vond dat het niet te gek moest worden met al die minderheidstalen.
Er is weinig reden om te denken dat de politiek er nu anders over denkt, en dus kun je je afvragen waarom de opstellers van hun rapport zoveel tijd hebben gestoken in het bedenken van semi-wetenschappelijke argumenten in een discussie waar de wetenschap er helemaal niet toe doet.
Ik vind niet dat de wetenschap er in zo'n discussie helemaal niet toe doet. Wilt u niet vooral zeggen: ik ben het niet voor het eerst oneens met wat er in deze discussies beweerd wordt?
Een heel belangrijk argument tegen erkenning kan zijn: het Bildts is in de grond een Hollands dialect. Het Hollands, zeker het middeleeuwse Hollands, is van zichzelf al diepgaand beïnvloed door het Fries, en van vele Bildtse frisismen lijkt het aannemelijk dat ze van meet af aan al in de taal zitten. Wel, we weten allemaal dat het Hollands de hoofdmoot vormde voor het ontstaan van het Standaardnederlands. Het Bildts zit dus mee in de kern van het Nederlands. Natuurlijk heeft dit specifieke dialect weinig bijgedragen aan de standaardtaal, maar dat geldt ook voor het Katwijks, het Oud-Beijerlands en het Texels. En niet voor het Zeeuws, wat inderdaad niet erkend is.
Verder is een erkenning voor het Bildts oneerlijk tegenover het Stadsfries, Amelands en Midslands. Die dialecten staan misschien in minder hoog aanzien en missen de infrastructuur van het Bildts, maar taalkundig zijn ze van hetzelfde laken een pak. Alleen het soort Hollands dat ervoor gebruikt is verschilt (West-Fries i.p.v. Alblasserwaards).
Je kunt op taalkundige gronden zeggen: de westelijke dialecten (Hollands/Utrechts, Bildts/Stadsfries, Brabants, West- en Oost-Vlaams), die allerlei kenmerken met het Standaardnederlands gemeen hebben, niet erkennen, de oostelijke (Nedersaksisch en Limburgs) wel. Het lijkt erop dat de politiek dat ook gedaan heeft. Er is dus inderdaad weinig reden om te denken dat het nu anders gaat. Hoewel: politici zijn uiteraard geen taalkundigen, dus misschien leidt dit rapport ze om de tuin. Voor de rest: het behoud en de cultivatie van dialecten blijft de moeite waard. In gevallen als het Zeeuws en het Bildts moet de provincie dan maar in de zin van het Handvest handelen.
Dank voor de aanvullingen. Ik wil een ding rechtzetten: de suggestie als zou ik het niet eens zijn met een erkenningsaanvraag. Ik ben op dit vlak tamelijk neutraal. Het lijkt me een politiek-symbolische kwestie; het maakt weinig uit of een taal wel of niet erkend wordt. En precies daarom zou ik zeggen: als de mensen uit It Bildt het graag willen, geef ze de erkenning dan.
Ik heb indertijd in een commissie gezeten die de provincie Zeeland hielp bij hun erkenningsaanvraag. Mijn indruk is niet dat de politiek indertijd is afgegaan op geografische argumenten. Men vond het inmiddels wel genoeg geweest met al die erkenningen.
Zou er niet ook politiek in zitten aan de kant van de Fryske Akademy? Dat ze blijkbaar een Nederlands dialect gesproken binnen Friesland liever als een zelfstandige taal zien erkend, terwijl ze zo'n status niet vragen voor het Hindelopers, of de verschillende waddendialecten (zowel Nederlandse als Friese dialecten), die toch veel meer afwijken van de beide standaardtalen waaronder ze gerekend worden.
Blijkbaar moet het Friesx één en ondeelbaar blijven.
Nou ja, ik chargeer maar wat, maar dat doen ze daarginds toch ook als ze het Bildts als zelfstandige taal erkend willen zien. Heel ander verhaal is natuurlijk of het Bildts bescherming/ondersteuning verdient, dat verdienen alle streektalen wat mij betreft, of je ze nou dialect noemt of een 'echte' taal.
Ik vermoed dat in dit geval de gemeente It Bildt of in ieder geval een of andere instantie binnen de gemeente om zo'n rapport heeft gevraagd. Voor zover ik de Fryske Akademy ken, heeft men een en ander naar eer en geweten uitgevoerd, en zouden ze dit ook doen als pakweg Ameland om zo'n rapport zou vragen. Het lijkt mij dat men dan tot dezelfde conclusie zou moeten komen, inderdaad. Ik heb niet de indruk dat men bij de FA een geheime agenda heeft om het Fries 'een en ondeelbaar' te laten zijn; maar ik kan me natuurlijk vergissen.