• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Hy wil aan Kindertjes, syn Heyl woord toe doen deelen

25 juli 2015 door Marc van Oostendorp Reageer

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (30)
Het Nederlandse sonnet bestaat 450 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp


Het Nederlandse sonnet werd geboren in 1556. Over, laten we zeggen, de macrostructuur was daarna lange tijd weinig onduidelijkheid: veertien regels, onderverdeeld als twee keer vier en dan twee keer drie. Aan het rijmschema viel eventueel nog wat te morrelen.
Anders lag dat met de opbouw van de versregel. Daarover bestond in het begin allerlei onenigheid: moest je alleen klemtonen tellen? Of alle lettergrepen? Uiteindelijk kwam men uit op een Nederlandse versie van de Franse alexandrin: iedere regel heeft twaalf lettergrepen, of dertien, als de laatste een toonloze e heeft. Precies na de zesde lettergreep is er een pauze, een cesuur: de zesde en de zevende lettergreep vormen nooit samen een woord, of een al te nauw verbonden woordgroep.
In de loop van de zeventiende eeuw komt er een ander soort regelmaat in de regel: een afwisseling van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen. Als die er eenmaal is, wordt de cesuur langzaam weggelaten. Zoals in dit sonnet van Geertruyd Gordon:


Wyse dwaasheid, gekosen voor de dwaase wysheid

  De Gods-geleerdheid op een Philosophse snee

En niewe snuf geset, mag spitse herssens streelen,
Die rede-kunstig sterk op keur van klanken speelen:
  Maar deelt aan ’t sieke hert de kern van troost niet mee
  De naakte eenvoudigheid, maakt veel gewisser tree
Op ’t pad der wysheid Gods, (Dat kanmen niet verheelen)
Hy wil aan Kindertjes, syn Heyl woord toe doen deelen:
  Wie hem behaagen wil, kiest dan het laatst van twee.
Waar toe hier ’t Seyl soo hoog en scherp in top te halen,
Daar God genadelijk soo laag tot ons wouw dalen,
  Op dat ons oordeel buyg voor syn Getuygenis?
De Schilder moet op ’t best sig sengen, die de Straalen
Van ’t ongeschapen ligt, vernuftig af wil maalen:
  Wy moeten niet verstaan ’t geen aan te bidden is.

Na iedere zesde lettergreep staat een spatie, maar de zinsbouw verzet zich af en toe wel tegen een rust.  Het kraste voorbeeld zit de eerste regel: ‘De godsgeleerdheid op / een filosoofse snee’. (Dichters zijn trouwens vaak onregelmatiger aan het begin dan aan het eind.)

Maar ook verderop zit er nog wel een: ‘Hy wil aan Kindertjes, / syn Heyl woord toe doen deelen’. De breuk tussen het meewerkend (‘aan kindertjes’) en het lijdend voorwerp (‘zijn heilwoord’) is meestal niet zo groot als hier, maar je zou kunnen zeggen dat het komt doordat kindertjes hier extra zware zinsklemtoon krijgt: het zijn nadrukkelijk niet de verstandige en volwassen filosofen die het heilwoord ontvangen.

Gordon versterkt dat effect nog op een paar manieren: door achter kindertjes een komma te zetten én doordat tjes op een plaats staat waar je eigenlijk klemtoon verwacht (namelijk net voor de cesuur). Doordat hij die niet krijgt, verschuift de klemtoon met volle kracht naar kind. Dat woord staat halverwege in de zevende regel, het is het woord waar het hele gedicht als het ware om draait

De tekst van dit sonnet heb ik overgenomen uit Het hart naar boven. Religieuze poëzie uit de zeventiende eeuw, geredigeerd door Ton van Strien en Els Stronks. Amsterdam: Ambo/AUP, 1999. Met dank aan Olga van Marion. 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 17e eeuw, 196 sonnetten, letterkunde, poëzie, sonnet

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jac. van Hattum • Geboorteplaats

En welke reis hij aanwees op de kaart
en over grenzen trok of buitengaats;
zijn vinger wees dat dorpje aan de vaart:
dit was zijn jeugd; dit zijn geboorteplaats.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OP EEN HUISJESSLAK

Hij trekt een haperend spoor
onder zijn kalken huis
waarin hij boeken leest,
zijn leeszaal van voorname
stilte vol monter vlees.

Bron: Dierenalfabet, postuum verschenen, 1978

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

11 juni 2025

➔ Lees meer
23 juni 2025: Boekpresentatie Nicoline van der Sijs

23 juni 2025: Boekpresentatie Nicoline van der Sijs

4 juni 2025

➔ Lees meer
2 oktober 2025: Symposium ‘Podium veur de Streektaol’

2 oktober 2025: Symposium ‘Podium veur de Streektaol’

2 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
2024 Dick van Vliet
➔ Neerlandicikalender

Media

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Taal doe je samen

Taal doe je samen

9 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d