• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Laes! Dees’ eenicheydt

4 juli 2015 door Marc van Oostendorp 3 Reacties

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (27)
Het Nederlandse sonnet bestaat 450 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp


Waarom hebben talen zoveel woorden? Waarom kun je waanzin niet alleen ‘waanzin’ noemen, maar ook ‘gekte’? Omdat je soms je afschuw heel vaak wil uitspreken, maar niet steeds letterlijk hetzelfde wil zeggen.

Neem het mooie sonnet Den Sondaer vvaer hy hem is keerende; en vindt niet dan teghen-spoedt van Justus de Harduwijn. Het beschrijft in detail de gruwelijke wereld waarin de zondaar terecht komt: nergens is vrede, overal is waanzin, overal is idiotie, dwaasheid, zotternij, verstandsverbijstering, razernij. Overal is krankzinnigheid:


Ick dacht’ in desen bosch, de Weerelt heel t’ontvluchten:
De Weerelt die mijn Siel heeft doodelijck ghewondt.
Maer laes! dees’ eenicheydt maeckt dat ick weer terstondt,
My moet begheven gaen, tot schreyen, ende suchten.

Ick dacht’, ick sal alhier vrij, en sonder gheruchten
Erghens aen eene roots’ storten mijns Herten grondt:
Maer soo saen ick tot clacht ontsluyte mijnen mondt;
Echo weer-schallet al tot ghecken, ende cluchten.

Ick dacht als ick ’t ghebruyck der spieghelen sou vlien;
Dat ick niet meer en sou mijn sondigh Lichaem sien.
‘Tis raes; in dees fonteyn woord’ ick dat bath ghewaere.

Ach vuylicheyd der Aerd, oirspronck van al mijn smert!
Waerom en hebdy niet onder-roert teenegaere,
Dees spieghel-claer fonteyn, even wel als mijn Hert?

Het verleden blijkt zelfs nóg meer woorden op te leveren voor waanzin, gekken en kluchten, allebei nog als werkwoord.

Ook het woord enigheid is in de loop van de tijd kennelijk veranderd. Althans, het komt in het moderne taalgebruik vooral voor in ontkende zin (onenigheid) of in de kerkgeschiedenis (de drie formulieren van enigheid).  In beide betekenissen heeft het weinig met enig te maken: onenigheid betekent meer ‘het niet eens zijn met elkaar’ dan ‘niet enig zijn’, en die formulieren worden ook wel de formulieren van eenheid genoemd. Enig gebruiken we in het moderne Nederlands als een synoniem van uniek, maar dat klinkt helemaal niet door in enigheid.

Maar ook De Harduwijn had geen klachten over de uniciteit van het woud waar hij zich in begaf. Hij doelde op de eenzaamheid.

Eén zijn kan allerlei consequenties hebben: je kunt er uniek van worden, of eensgezind, of eenzaam. Maar je bent in ieder geval alleen, tegenover de verpletterende veelvoud van gektes.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 17e eeuw, 196 sonnetten, letterkunde, poëzie, sonnet

Lees Interacties

Reacties

  1. K. zegt

    4 juli 2015 om 10:59

    WNT:
    'Kluchten: grappen maken, foppen, als grap of fopperij vertellen, enz.'
    Voorbeelden:
    -) 'Hy es jnt cluchten wel ghewuene' (Cornelis Everaert)
    -) 'Hy clucht, hy singt, hy springt, hy poyt' (Bredero)

    Beantwoorden
  2. Marc van Oostendorp zegt

    4 juli 2015 om 15:19

    Juist, dat heb ik over het hoofd gezien.

    Beantwoorden
  3. rp zegt

    6 juli 2015 om 10:21

    Overigens ken ik in het huidige Nederlands het woord 'enig' niet dan als archaisch en aan vrouwen voorbehouden synoniem van 'erg leuk'. Niet ver verwijderd van 'dolletjes'.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J. Slauerhoff • Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe

Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe.
Ik wil niet langer wachten, eindelijk weten hoe
Je bent; de bloemen zullen je verraden.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d