• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologie: ai, ei, oei

13 augustus 2015 door Reageer

Door Michiel de Vaan

ai tw. uitroep van verdriet, pijn, negatieve verbazing
Vroegmiddelnederlands ai (1220–1240) ‘helaas, ach, wee’. Gecombineerd met mi in de vaste verbinding ai mi, aymi ‘wee mij’ (1265). Soms ook voor verwondering of aanmaning gebruikt: ay vrient! ‘toe vriend!’ (1320–1330). Nieuwnederlands aij (1504), ay, ai, naast aij mij (1541) met varianten amij, amy (1623) en ayme (1605). Het artikel ai in WNT, geschreven in 1877, zegt over de verhouding van ai tot ei: “Als uitroep van verlangen, van opwekking enz. is Ai! synoniem met Ei! en alleen in zooverre daarvan verschillend, dat Ai! in den hoogeren en dichterlijken stijl wordt gebezigd en meer een smeekenden of vleienden toon onderstelt, terwijl Ei! in de gewone spreektaal de gewone opwekking is.” In 1916 heet het van ei reeds dat het “niet meer algemeen” is. Uit de moderne Noordnederlandse spreektaal is ei verdwenen.
Verwante vormen: Mhd. ai, ay, ahī.

ei tw. uitroep van verrassing

Mnl. eij ‘ziet!’ (1477, Delftse Bijbel), Vnnl. ey, bijv. in ey goede ende getrouwe knecht (Vorstermanbijbel, 1531), Eij, wij hebben nu de hueverhandt; de ghues zijn tondere (van Vaernewijck, 1567). Voornamelijk nog in Belgisch Nederlands in gebruik, bijv. in de vaste verbinding ei zo na ‘op een haar na’ (Ei, zoo na!, Conscience, De plaag der dorpen, 1875).
Verwante vormen: Mhd. ei, eiā, Nhd. ei.
oei tw. uitroep van pijn of schrik
Mnl. oy uitroep van verrassing, smachtend verlangen en medelijden in de Limburgse Sermoenen (ca. 1300): Oy verdumde mensche, wes di selver genedech ‘Ach verdoemde mens, wees genadig voor jezelf’. Nnl. oey! (1623, Huygens), oei! (1640, Tengnagel).
Verwante vormen: Oudhoogduits oi ‘o!’, Mhd. oi, Nhd. oi! en ui!
Voor uitroepen van emotie worden vaak de uitersten van de klinkerdriehoek gebruikt (ie, aa, oe), al dan niet in combinatie met een glide (j of w in het Nederlands): aa, oo, a-j, a-w, oe-j, ie-w, enz.
Het is onzeker of Ned. en Mhd. ai teruggaan op een Germaanse uitroep *ai!, die verwant zou zijn aan, bijvoorbeeld, Litouws ai, Oudgrieks aí, Latijn ai, Oudfrans ahi, MoFra. aïe. Een Oudgermaans *ai zou in het Nederlands klankwettig ee of ei opleveren, maar uitroepen ontlopen soms de regelmatige klankontwikkeling doordat ze steeds opnieuw worden gevormd. Theoretisch kan Ned. ai ook nog als literaire vorm aan Frans ahi zijn ontleend.
De uitroep ei heeft een minder typische (maar niet onmogelijke) vorm voor een expressieve uitroep. Dat kan een reden zijn om ei als voortzetting van een Oudgermaans *ai te beschouwen, al lijkt de vrij late attestatie van ei daartegen te pleiten. Gezien het bestaan van he naast ha als Nederlandse uitroepen van verbazing en blijdschap kan nieuwvorming van ei naast ai niet worden uitgesloten. Latijn hei ‘wee’, Grieks eĩa ‘komaan’ lijken qua vorm weliswaar op Nl. ei, maar kunnen er niet klankwettig mee verwant zijn.

De uitroep oei kan klankwettig op Middelnederlands *ōi teruggaan, dat door oy in de Limburgse Sermoenen weergegeven kan zijn – al kan de Mnl. spelling oy op verschillende klankcombinaties slaan. Eventueel kunnen Duits oi en ui ook van PGm. *ōi afstammen. Maar parallelle vormen als Oudgrieks oí uitroep van smart of verbazing, en Italiaans ohi ‘ach, au’, tonen aan dat de combinatie van oo+j, evenals die van oe+j, op elk moment nieuw kon ontstaan. 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Addenda EWN, etymologie, interjecties, taalkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

D. Hillenius • Wij hebben nog vergeten

men laat Hongaren de zee zien
hijst Hollanders op bergen
beren op fietsen
opoe Moses maakt schilderijen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

SPROOKJE

Om middernacht word ik een pompoen en drijf ik weg in een muiltje

Bron: datering; 1971-1972; niet eerder gepubliceerd

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1801 Taco Roorda
1901 Wim Caron
sterfdag
1901 Jan ten Brink
1919 Jacob Verdam
2010 Hans den Besten
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d