• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Addenda EWN: joop

3 september 2015 door Reageer

Door Michiel de Vaan

joop zn. ‘vrucht van de meidoorn’
Oorspronkelijk de benaming van een doornstruik (meidoorn, roos), die in het Nederlands meestal op de vruchten daarvan is overgegaan. Vnnl. iopen vat ‘vat voor jopenbier’ (1561, Spel van Sinne, Brabant), jopen, joopen ‘rode vruchten van de meidoorn’ (1567, Dodoens, Cruijdboeck [geciteerd naar uitgave 1618]), jopkens, jopen ‘rozenbottels’ (ibidem). Ook voor ‘rode appels’:joopkens (1567, Junius), joope (1721). Met b in joben-bessen ‘bessen van de vuilboom [rhamnus]’ (1775).
Het jopenbier ‘bier van jopen’ was tussen 1500 en 1900 een bekende biersoort. Het was uit Noord-Duitsland ingevoerd bier (het wordt bijv. in een adem met Hamburger en Rostocker herkomst genoemd), dat waarschijnlijk met jopen op smaak gebracht werd: joopen bier (1507, Rekening van het lastgeld in Amsterdam, Waterland en het Noorderkwartier van Holland). Andere vroege attestaties zijn o.a. juypenbier (Brabant, 1542), hupenbier (Antwerpen, 1546), joepenbier (Amsterdam, 1552), yepen-bier (Mechelen, 1555), jopen-bier (Holland, 1560), jeupenbier(1567), joppenbier (1583). Het vocalisme vertoont veel variatie, wat met de herkomst als leenwoord te maken zal hebben. Alleen hupenbier ziet eruit alsof het een echt-Nederlands dialectwoord bevat, al treffen we hupen nergens anders aan voor ‘jopen’.

J-vormen in het dialectwoord voor ‘meidoorn(vrucht)’ zijn algemeen in moderne, Oostnederlandse dialecten van Groningen tot Gelderland: Gron. jeupen mv., Drents jeup, jeep, jiep, ook jiepenbos, Gelders jeupie en juppiesboom. Daarbij sluit jiepel(t) aanin de regio Kleef-Kalkar, met hetzelfde el-suffix als in Ripuarisch hiepel en Silezisch hiefel.
De etymologie (zie beneden) doet westelijk hiep(e) verwachten als tegenhanger van noordoostelijk jeep, joop. En inderdaad vinden we in Zeeuws-, West- en Frans-Vlaanderen – dialecten waarin de h- regelmatig wegviel – iepe, iep, en, met initiële n- door verkeerde woordscheiding (vgl. naarstig), niep.
Standaardtalig joop stamt dus uit oostelijke dialecten of uit het Nederduits, waar de ontwikkeling van *ie- tot je- vaker voorkomt, bijv. in het woord voor ‘uier’ (Drents jidder, Twents geder uit *jeder). Blijkbaar verhinderde de h- in oorspronkelijk *hiepe die ontwikkeling niet. De ronding van ee tot eu of oo zal door de volgende lipklank p veroorzaakt zijn, vergelijk bijv. Mnl. weuke, woeke ‘week’, Mnd. jummant ‘iemand’, schöpen ‘schepen’. Blijft de vraag waarom de westelijke schrijftaal, al vanaf de 16e eeuw (dus voor de migratie van grote aantallen Oostnederlanders en Nederduitsers naar Holland), het woord joop gebruikt voor een inheemse plant. Waren de jopen in jopenbier zo bekend dat daardoor hiepen naar de achtergrond verdween?
Verwanten: Oudsaksisch hiopo ‘rozenbottel’, Oudhoogduits hiofa v., hiofo m. ‘doornstruik, hondsroos, rozenbottel’, hiofalter ‘doornenstruik’, Mhd. hiefe f., Nhd. Hiefe ‘rozenbottel’, Oudengels hēopa m. ‘doornstruik, braam’, hēope f. ‘hondsroos’, Middelengels hēpe, Nieuwengels hip ‘rozenbottel’, Oudzweeds hiupa, hjupon, Ouddeens hyben, IJslands hjúpa n., Nieuwzweeds nypon ‘rozenbottel’, uit PGm. *heupan- m, *heupōn- f. ‘doornstruik’, of ‘doornstruik met rode vruchten’. De voorgermaanse oorsprong van *heup- is onzeker. Mogelijk is Oudpruisisch kaāubri ‘doorn(struik)’ verwant, maar zeker is dat niet. Indien de ondoordringbaarheid van het gewas (‘op een hoop’) of het in trosjes groeien van de vruchten als benoemingsmotief acceptabel zijn, is een verbinding met de woordfamilie van hoop(je) (PGm. *haupa-), heuvel (*hubila-), hof (*hufa- ‘heuvel’) en vooral Oudhoogduits hiufila ‘wang’ (*heupilō–), dat dezelfde ablautstrap heeft als *heupan-, erg aantrekkelijk. Maar de betekenisrelatie is niet hard te maken: er zijn immers wel meer struiken met die kenmerken.
Literatuur: Stallaert, Glossarium (1890); Etym. Wb. des Althochdeutschen IV: 1051; Kroonen 2013: 224; www.meertens.knaw.nl/pland. Een uitgebreid overzicht van vroege attestaties van jopenbier is te vinden op http://witteklavervier.nl/nl/historie/50-sources-about-beer/216-jopen-bier-joppenbier-jopen-biers.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Addenda EWN, etymologie, taalkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

W.L. Penning • Het monster

Doller dan ooit is ’t monster losgebroken,
En menschen worden wilde beesten;
Helsch viert het kwaad zijn gloriefeesten –
Tot de overmacht heeft rechtgesproken

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

HONDSDAGEN

Niet groen rijpt het gras dit jaar,
bomen dragen hun bladeren wit,
het licht is niet uit het veld
te slaan, de dag reikt aan
de dag, in dromen zoeken
de nachten onderdak.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1949 Jeroen Groenendijk
sterfdag
1963 Jan Naarding
2008 Rein Bloem
➔ Neerlandicikalender

Media

The form of the adjective in Dutch

The form of the adjective in Dutch

20 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

19 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d