Door Marc van Oostendorp
Het is een kenmerk van ieder gesprek tussen twee mensen dat je elkaar niet begrijpt. De ander zegt iets dat je niet verstaat, of dat je niet goed kunt plaatsen, of dat je in totale verwarring brengt; je zet het gesprek even stil om te vragen om opheldering, waarna het gesprek weer voortkan.
Ja, dat is inderdaad een kenmerk van ieder gesprek; dat is nu wetenschappelijk vastgesteld door de Nijmeegse onderzoeker Mark Dingemanse met een hele rits medeonderzoekers. Zij publiceerden er gisteren een artikel over in het online wetenschappelijke tijdschrift PLOS One.
Voor dat artikel bestudeerden de onderzoekers opnamen van gesprekken van letterlijk over de hele wereld; de gesprekken werden gevoerd in 12 verschillende talen uit 8 taalfamilies, verspreid over de 5 continenten. En in ieder taal bleek hetzelfde: binnen ongeveer 5 minuten werd een gesprek gegarandeerd een keer onderbroken omdat iemand om opheldering vroeg.
De onderzoekers merkten dat het bovendien in iedere taal en cultuur op dezelfde manier toe lijkt te gaan. In de eerste plaats heeft iedere taal precies drie manieren van om opheldering vragen.
Er is een heel algemene manier, waarmee je eigenlijk alleen communiceert dat er iets is dat je in het voorafgaande niet begrepen hebt, zonder verder in details te treden:
- We hebben gisteren het nieuwe boek van Brusselmans uit ons hoofd geleerd.
- Huh?
- Nou, we hebben gisteren het nieuwe boek van Brusselmans uit ons hoofd geleerd.
De tweede mogelijkheid is iets specifieker; je bevraagt specifiek wat je niet hebt begrepen:
- We hebben gisteren het nieuwe boek van Brusselmans uit ons hoofd geleerd.
- Wát heb je gisteren uit je hoofd geleerd?
- Nou, het nieuwe boek van Brusselmans.
En de derde mogelijkheid is de meest specifieke: je herhaalt in vragende zin het stukje waarvan je niet zeker weet of je het wel goed hebt gehoord.
- We hebben gisteren het nieuwe boek van Brusselmans uit ons hoofd geleerd.
- Jullie hebben gisteren het nieuwe boek van Brusselmans uit je hoofd geleerd?
- Nou, ja.
Alle talen beschikken, zeggen de onderzoekers, kennelijk over de middelen om ieder van dit soort reparaties te vragen. Bovendien hebben alle mensen de neiging om als het even kan een zo specifiek mogelijke vraag te stellen, zodat de ‘kosten’ zoveel mogelijk bij de vragensteller liggen en niet bij de spreker. Als ik onderbreek door huh? te zeggen, uit ik zelf maar één lettergreep, maar mijn gesprekspartner moet het hele verhaal opnieuw houden. Als ik daarentegen zelf dat hele stuk ga herhalen, hoeft de spreker alleen ‘nou, ja’ te zeggen.
Kennelijk geven we wereldwijd aan dat laatste de voorkeur, en kiezen alleen voor huh als we er echt niets van begrepen hebben. Kennelijk zijn er impliciete regels aan het menselijke gesprek die voor iedereen, over de hele wereld, hetzelfde zijn. De basis van de menselijke interactie is kennelijk niet aan variatie onderhevig.
? 🙂
Ligt dit niet allemaal vreselijk voor de hand?
Berthold
Dat er herstel voorkomt in interactie in alle talen? Ja. Dat we soortgelijke problemen willen repareren? Redelijk te verwachten, maar dat is louter geredeneerd vanuit een principe van eenvoud; en eenvoud is niet bepaald een goede leidraad bij taalstudie. Dat herstel in al die talen in vrijwel dezelfde frequenties voorkomt? Ik zou niet weten waarom dat voor de hand ligt.
Nee, ik geloof ook niet dat ik vantevoren intuïties had over hoe dat werkt. Wel inderdaad dat we problemen willen repareren, maar je zou verder net zo goed allerlei culturele variatie kunnen verwachten in hoe dat precies toegaat: meer dan nu gevonden is.
Bovendien, zoals de onderzoekers zelf opmerken: andere diersoorten doen dit allemaal niet. Voor zover bekend heeft geen enkele andere soort een conventionele manier om dit soort communicatieproblemen op te lossen.
Zoals het in deze samenvatting staat, lijkt het onderzoek toch nogal wat reële complexiteit te reduceren.
1. Gaat het om niet gehoord (zoals Duitsers zeggen 'akustisch nicht verstanden') hebben of om (semantisch) niet begrepen hebben?
2. Druk je met de reactie 'Huh?' uit dat je even niet aan het luisteren was of wordt de zin(volheid) van het gezegde in twijfel getrokken ('Wie leert er nou een boek van Brusselmans uit het hoofd!')?
De reactie zou dan ook een verantwoording van dat uit het hoofd leren kunnen zijn.
3. De vraagzin van mogelijkheid 3 valt naar mijn gevoel slechts te begrijpen als 'specifiek vragen naar *een stukje* dat je niet begrepen hebt' indien dat bepaalde stukje beklemtoond wordt – wat in deze geschreven vorm niet duidelijk is.
Het nadeel van samenvatten is inderdaad dat er nuance verloren gaat. Het voordeel van internet is dat u op de link kunt klikken en dan het volledige artikel lezen!
Ik zou eigenlijk wel willen weten welk geluid er nu precies met 'huh' wordt bedoeld. Is het 'hè?' Of is het een geluid dat je maakt zonder je mond open te doen, dus nasaal is (mmm), maar dat door zijn stijgende toon duidelijk maakt dat er een vraag bedoeld wordt (mmm?)? Of doet dit er in de context van dit artikel niet toe?
Ja, en dan nog de toonhoogte, de toonwisseling en de mimiek, om maar een paar (in dezen m.i. niet relevante) aspecten te noemen. Opheldering vragen kan je heel specifiek inkleden, b.v. door op een lage toon met dichte mond en neerkijkend je sarcasme te uiten. Of op hoge toon en de kop naar voren hard hè te roepen in volle verbazing. Volgend onderzoekje maar…:-) Dan komt dat culturele verschil er wel uit.
Deze reactie is verwijderd door de auteur.
Ha! Ik heb Mark Dingemanse nu gehoord dankzij het interviewtje met jou, Marc v.O. Fijn dat je dat gedaan hebt! Nu weet ik tenminste om welk woord het gaat. En wat blijkt? Het gaat helemaal niet om 'huh', maar om hè. Is het niet juist bij deze mini-woordjes veel handiger om correct te spellen? (En volgens de regels van het Nederlands.)
Och heden! Volgens de NRC is er sprake van een onderzoek naar 'huh' én een onderzoek naar 'hè'. Nou, ik bedoel maar…
@Erik, goede punten! Zoals Marc ook al opmerkt loont het de moeite terug naar het origineel te gaan. Geen van je punten hebben we overigens over het hoofd gezien in onze grotere onderzoek. Antwoorden op je vragen kun je vinden in het besproken artikel alsook in de inleiding van een door ons samengesteld special issue van Open Linguistics: http://is.gd/oir_typology (PDF).
@Pieter, zoals je al gehoord hebt gaat het inderdaad om het Nederlandse 'hè?' ;). "Huh?" is de Engelse equivalent. Zie ook "It doesn't sound like h-u-h in my language!" in ons lijstje van veelgestelde vragen.
@Mient, toonhoogte en meer algemeen wat taalwetenschappers prosodie noemen, maakt inderdaad een belangrijk verschil voor functie en dat hebben we dan ook terdege voor alle gevallen bijgehouden. In de inleiding waarnaar ik hierboven al verwees (is.gd/oir_typology, PDF) rapporteren we dat we in alle talen hetzelfde gebruik van prosodie vinden: "overdreven" uitspraak (hogere intonatie, langere duur, etc.) wijst naar een functie die meer doet dan alleen om opheldering vragen, bijvoorbeeld het uitdrukken van verbazing. Dat "op hoge toon en de kop naar voren hard hè roepen in volle verbazing" komt dus juist ook overal voor!
Verwarring alom! Heel grappig om te zien hoeveel misverstanden onderzoek naar misverstanden op kan roepen.
@Berthold: In mijn ervaring zijn er nogal grote verschillen in wat mensen voor de hand vinden liggen (voor de hand liggend vinden?). Bovendien praten we nu achteraf; lijkt een systeem niet altijd vrij logisch als het eindelijk in detail beschreven wordt?
In ons artikel geven we een paar redenen waarom sommige van onze resultaten niet voor de hand liggen. Eén noemt Marc al (het opvallende verschil met andere diersoorten). Een andere is het feit dat lang gedacht is dat juist de structuur van conversaties sterk zou varieren per cultuur.
Zo zijn er claims in de vakliteratuur dat methode III (waar de luisteraar een voorzet geeft voor een oplossing) in sommige culturen niet gebruikt wordt omdat mensen elkaar geen woorden in de mond zouden willen leggen (Ochs 1984, Besnier 1988). Veel populaire anekdotes (bijvoorbeeld over culturen waarin met uit beleefdheid ja knikt en niet of nauwelijks om opheldering vraagt) sluiten daar ook bij aan. In ons artikel merken we bovendien op dat het prima voorstelbaar zou zijn dat sommige culturen slechts één of twee methoden voor opheldering gebruiken terwijl andere een reeks van 8 verschillende hebben (analoog met de grote variatie in telwoorden).
In dat licht zijn onze resultaten niet bepaald voor de hand liggend. Tegen deze verwachtingen in vonden we namelijk dat (1) niet-verwante culturen en talen allemaal op dezelfde drie basismethoden uitkomen (niet meer en niet minder) en dat ze (2) die methoden op dezelfde altruïstische manier gebruiken (de meest specifieke indien mogelijk).
Dank voor het attenderen; vooral de inleiding op het special issue maakt het veel duidelijker.
Deze is het niet, toch? Of is het wel een (overdreven) variant?
Dat is de overdreven variant die we ook in de hierboven vermelde introductie beschrijven: alle talen hebben een variant waarvan de speciale vorm ook een speciale, extra betekenis met zich meebrengt (namelijk van verbazing: 'wat vertel je me nu?'). Ik heb 'm ook in het Siwu gevonden — zie transcriptie van voorbeelden hier (PDF, pagina 252-3).
Ik heb het artikel anderhalve week geleden ook gelezen. De opmerking dat mensen dit kunnen en (andere) dieren niet, vond ik erg modieus. Er zijn hier geen dieren onderzocht. Dus daar kunnen de onderzoekers strikt genomen niks over zeggen.
Ik praat we eens onduidelijk tegen mijn kat en dan kijkt hij mij vragend aan, met een blik die misschien wel huh? betekent :))
Berthold
Dat Mark Dingemanse en zijn collega's geen onderzoek gedaan hebben bij dieren, is inderdaad een manco. (Mijn idee is dat katten als ze zouden kunnen praten de hele dag 'huh' zouden zeggen, en honden de hele tijd 'ha!') Of het daarmee 'modieus' is weet ik niet. Ja, de verschillen tussen mens en dier staan nogal in de belangstelling, maar dat lijkt mij eigenlijk nogal een logische vraag.
Ik vond het modieus omdat ze er breed over uitweiden zonder dat ze er echt iets nieuws over te melden hebben.
Berthold