• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Geen 5 minuten praten zonder dat er iemand om opheldering vraagt

17 september 2015 door Marc van Oostendorp 21 Reacties

Door Marc van Oostendorp

Het is een kenmerk van ieder gesprek tussen twee mensen dat je elkaar niet begrijpt. De ander zegt iets dat je niet verstaat, of dat je niet goed kunt plaatsen, of dat je in totale verwarring brengt; je zet het gesprek even stil om te vragen om opheldering, waarna het gesprek weer voortkan.

Ja, dat is inderdaad een kenmerk van ieder gesprek; dat is nu wetenschappelijk vastgesteld door de Nijmeegse onderzoeker Mark Dingemanse met een hele rits medeonderzoekers. Zij publiceerden er gisteren een artikel over in het online wetenschappelijke tijdschrift PLOS One. 
Voor dat artikel bestudeerden de onderzoekers opnamen van gesprekken van letterlijk over de hele wereld; de gesprekken werden gevoerd in 12 verschillende talen uit 8 taalfamilies, verspreid over de 5 continenten. En in ieder taal bleek hetzelfde: binnen ongeveer 5 minuten werd een gesprek gegarandeerd een keer onderbroken omdat iemand om opheldering vroeg.

De onderzoekers merkten dat het bovendien in iedere taal en cultuur op dezelfde manier toe lijkt te gaan. In de eerste plaats heeft iedere taal precies drie manieren van om opheldering vragen.

Er is een heel algemene manier, waarmee je eigenlijk alleen communiceert dat er iets is dat je in het voorafgaande niet begrepen hebt, zonder verder in details te treden:
  • We hebben gisteren het nieuwe boek van Brusselmans uit ons hoofd geleerd.
  • Huh?
  • Nou, we hebben gisteren het nieuwe boek van Brusselmans uit ons hoofd geleerd.
De tweede mogelijkheid is iets specifieker; je bevraagt specifiek wat je niet hebt begrepen:
  • We hebben gisteren het nieuwe boek van Brusselmans uit ons hoofd geleerd.
  • Wát heb je gisteren uit je hoofd geleerd?
  • Nou, het nieuwe boek van Brusselmans.
En de derde mogelijkheid is de meest specifieke: je herhaalt in vragende zin het stukje waarvan je niet zeker weet of je het wel goed hebt gehoord.
  • We hebben gisteren het nieuwe boek van Brusselmans uit ons hoofd geleerd.
  • Jullie hebben gisteren het nieuwe boek van Brusselmans uit je hoofd geleerd?
  • Nou, ja.
Alle talen beschikken, zeggen de onderzoekers, kennelijk over de middelen om ieder van dit soort reparaties te vragen. Bovendien hebben alle mensen de neiging om als het even kan een zo specifiek mogelijke vraag te stellen, zodat de ‘kosten’ zoveel mogelijk bij de vragensteller liggen en niet bij de spreker. Als ik onderbreek door huh? te zeggen, uit ik zelf maar één lettergreep, maar mijn gesprekspartner moet het hele verhaal opnieuw houden. Als ik daarentegen zelf dat hele stuk ga herhalen, hoeft de spreker alleen ‘nou, ja’ te zeggen.
Kennelijk geven we wereldwijd aan dat laatste de voorkeur, en kiezen alleen voor huh als we er echt niets van begrepen hebben. Kennelijk zijn er impliciete regels aan het menselijke gesprek die voor iedereen, over de hele wereld, hetzelfde zijn. De basis van de menselijke interactie is kennelijk niet aan variatie onderhevig.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: gespreksanalyse, taalbeheersing, taalkunde

Lees Interacties

Reacties

  1. Mient Adema zegt

    17 september 2015 om 11:24

    ? 🙂

    Beantwoorden
  2. Anoniem zegt

    17 september 2015 om 14:10

    Ligt dit niet allemaal vreselijk voor de hand?

    Berthold

    Beantwoorden
  3. Lucas Seuren zegt

    17 september 2015 om 16:12

    Dat er herstel voorkomt in interactie in alle talen? Ja. Dat we soortgelijke problemen willen repareren? Redelijk te verwachten, maar dat is louter geredeneerd vanuit een principe van eenvoud; en eenvoud is niet bepaald een goede leidraad bij taalstudie. Dat herstel in al die talen in vrijwel dezelfde frequenties voorkomt? Ik zou niet weten waarom dat voor de hand ligt.

    Beantwoorden
  4. Marc van Oostendorp zegt

    17 september 2015 om 17:47

    Nee, ik geloof ook niet dat ik vantevoren intuïties had over hoe dat werkt. Wel inderdaad dat we problemen willen repareren, maar je zou verder net zo goed allerlei culturele variatie kunnen verwachten in hoe dat precies toegaat: meer dan nu gevonden is.

    Bovendien, zoals de onderzoekers zelf opmerken: andere diersoorten doen dit allemaal niet. Voor zover bekend heeft geen enkele andere soort een conventionele manier om dit soort communicatieproblemen op te lossen.

    Beantwoorden
  5. Erik de Smedt zegt

    17 september 2015 om 19:48

    Zoals het in deze samenvatting staat, lijkt het onderzoek toch nogal wat reële complexiteit te reduceren.

    1. Gaat het om niet gehoord (zoals Duitsers zeggen 'akustisch nicht verstanden') hebben of om (semantisch) niet begrepen hebben?

    2. Druk je met de reactie 'Huh?' uit dat je even niet aan het luisteren was of wordt de zin(volheid) van het gezegde in twijfel getrokken ('Wie leert er nou een boek van Brusselmans uit het hoofd!')?
    De reactie zou dan ook een verantwoording van dat uit het hoofd leren kunnen zijn.

    3. De vraagzin van mogelijkheid 3 valt naar mijn gevoel slechts te begrijpen als 'specifiek vragen naar *een stukje* dat je niet begrepen hebt' indien dat bepaalde stukje beklemtoond wordt – wat in deze geschreven vorm niet duidelijk is.

    Beantwoorden
  6. Marc van Oostendorp zegt

    17 september 2015 om 21:15

    Het nadeel van samenvatten is inderdaad dat er nuance verloren gaat. Het voordeel van internet is dat u op de link kunt klikken en dan het volledige artikel lezen!

    Beantwoorden
  7. Pieter Bal zegt

    18 september 2015 om 11:01

    Ik zou eigenlijk wel willen weten welk geluid er nu precies met 'huh' wordt bedoeld. Is het 'hè?' Of is het een geluid dat je maakt zonder je mond open te doen, dus nasaal is (mmm), maar dat door zijn stijgende toon duidelijk maakt dat er een vraag bedoeld wordt (mmm?)? Of doet dit er in de context van dit artikel niet toe?

    Beantwoorden
  8. Mient Adema zegt

    18 september 2015 om 11:55

    Ja, en dan nog de toonhoogte, de toonwisseling en de mimiek, om maar een paar (in dezen m.i. niet relevante) aspecten te noemen. Opheldering vragen kan je heel specifiek inkleden, b.v. door op een lage toon met dichte mond en neerkijkend je sarcasme te uiten. Of op hoge toon en de kop naar voren hard hè te roepen in volle verbazing. Volgend onderzoekje maar…:-) Dan komt dat culturele verschil er wel uit.

    Beantwoorden
  9. Pieter Bal zegt

    18 september 2015 om 17:11

    Deze reactie is verwijderd door de auteur.

    Beantwoorden
  10. Pieter Bal zegt

    18 september 2015 om 17:12

    Ha! Ik heb Mark Dingemanse nu gehoord dankzij het interviewtje met jou, Marc v.O. Fijn dat je dat gedaan hebt! Nu weet ik tenminste om welk woord het gaat. En wat blijkt? Het gaat helemaal niet om 'huh', maar om hè. Is het niet juist bij deze mini-woordjes veel handiger om correct te spellen? (En volgens de regels van het Nederlands.)

    Beantwoorden
  11. Pieter Bal zegt

    18 september 2015 om 18:28

    Och heden! Volgens de NRC is er sprake van een onderzoek naar 'huh' én een onderzoek naar 'hè'. Nou, ik bedoel maar…

    Beantwoorden
  12. mark zegt

    19 september 2015 om 18:29

    @Erik, goede punten! Zoals Marc ook al opmerkt loont het de moeite terug naar het origineel te gaan. Geen van je punten hebben we overigens over het hoofd gezien in onze grotere onderzoek. Antwoorden op je vragen kun je vinden in het besproken artikel alsook in de inleiding van een door ons samengesteld special issue van Open Linguistics: http://is.gd/oir_typology (PDF).

    Beantwoorden
  13. mark zegt

    19 september 2015 om 18:37

    @Pieter, zoals je al gehoord hebt gaat het inderdaad om het Nederlandse 'hè?' ;). "Huh?" is de Engelse equivalent. Zie ook "It doesn't sound like h-u-h in my language!" in ons lijstje van veelgestelde vragen.

    @Mient, toonhoogte en meer algemeen wat taalwetenschappers prosodie noemen, maakt inderdaad een belangrijk verschil voor functie en dat hebben we dan ook terdege voor alle gevallen bijgehouden. In de inleiding waarnaar ik hierboven al verwees (is.gd/oir_typology, PDF) rapporteren we dat we in alle talen hetzelfde gebruik van prosodie vinden: "overdreven" uitspraak (hogere intonatie, langere duur, etc.) wijst naar een functie die meer doet dan alleen om opheldering vragen, bijvoorbeeld het uitdrukken van verbazing. Dat "op hoge toon en de kop naar voren hard hè roepen in volle verbazing" komt dus juist ook overal voor!

    Beantwoorden
  14. mark zegt

    19 september 2015 om 18:39

    Verwarring alom! Heel grappig om te zien hoeveel misverstanden onderzoek naar misverstanden op kan roepen.

    Beantwoorden
  15. mark zegt

    19 september 2015 om 21:34

    @Berthold: In mijn ervaring zijn er nogal grote verschillen in wat mensen voor de hand vinden liggen (voor de hand liggend vinden?). Bovendien praten we nu achteraf; lijkt een systeem niet altijd vrij logisch als het eindelijk in detail beschreven wordt?

    In ons artikel geven we een paar redenen waarom sommige van onze resultaten niet voor de hand liggen. Eén noemt Marc al (het opvallende verschil met andere diersoorten). Een andere is het feit dat lang gedacht is dat juist de structuur van conversaties sterk zou varieren per cultuur.

    Zo zijn er claims in de vakliteratuur dat methode III (waar de luisteraar een voorzet geeft voor een oplossing) in sommige culturen niet gebruikt wordt omdat mensen elkaar geen woorden in de mond zouden willen leggen (Ochs 1984, Besnier 1988). Veel populaire anekdotes (bijvoorbeeld over culturen waarin met uit beleefdheid ja knikt en niet of nauwelijks om opheldering vraagt) sluiten daar ook bij aan. In ons artikel merken we bovendien op dat het prima voorstelbaar zou zijn dat sommige culturen slechts één of twee methoden voor opheldering gebruiken terwijl andere een reeks van 8 verschillende hebben (analoog met de grote variatie in telwoorden).

    In dat licht zijn onze resultaten niet bepaald voor de hand liggend. Tegen deze verwachtingen in vonden we namelijk dat (1) niet-verwante culturen en talen allemaal op dezelfde drie basismethoden uitkomen (niet meer en niet minder) en dat ze (2) die methoden op dezelfde altruïstische manier gebruiken (de meest specifieke indien mogelijk).

    Beantwoorden
  16. Erik De Smedt zegt

    20 september 2015 om 12:42

    Dank voor het attenderen; vooral de inleiding op het special issue maakt het veel duidelijker.

    Beantwoorden
  17. Peter-Arno Coppen zegt

    20 september 2015 om 13:31

    Deze is het niet, toch? Of is het wel een (overdreven) variant?

    Beantwoorden
  18. mark zegt

    20 september 2015 om 15:33

    Dat is de overdreven variant die we ook in de hierboven vermelde introductie beschrijven: alle talen hebben een variant waarvan de speciale vorm ook een speciale, extra betekenis met zich meebrengt (namelijk van verbazing: 'wat vertel je me nu?'). Ik heb 'm ook in het Siwu gevonden — zie transcriptie van voorbeelden hier (PDF, pagina 252-3).

    Beantwoorden
  19. Anoniem zegt

    21 september 2015 om 13:20

    Ik heb het artikel anderhalve week geleden ook gelezen. De opmerking dat mensen dit kunnen en (andere) dieren niet, vond ik erg modieus. Er zijn hier geen dieren onderzocht. Dus daar kunnen de onderzoekers strikt genomen niks over zeggen.
    Ik praat we eens onduidelijk tegen mijn kat en dan kijkt hij mij vragend aan, met een blik die misschien wel huh? betekent :))

    Berthold

    Beantwoorden
  20. Marc van Oostendorp zegt

    21 september 2015 om 14:15

    Dat Mark Dingemanse en zijn collega's geen onderzoek gedaan hebben bij dieren, is inderdaad een manco. (Mijn idee is dat katten als ze zouden kunnen praten de hele dag 'huh' zouden zeggen, en honden de hele tijd 'ha!') Of het daarmee 'modieus' is weet ik niet. Ja, de verschillen tussen mens en dier staan nogal in de belangstelling, maar dat lijkt mij eigenlijk nogal een logische vraag.

    Beantwoorden
  21. Anoniem zegt

    21 september 2015 om 14:40

    Ik vond het modieus omdat ze er breed over uitweiden zonder dat ze er echt iets nieuws over te melden hebben.

    Berthold

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

JUNI ’57

Met niets meer bij me dan het te vlug geleefde,
nog in de flarden van haar vertrek gekleed,
loop ik het land op om naar de lucht te kijken
en hoe mijn liefde allengs in niets meer leek
op die voor haar.

Het is een juninacht – de kortste nacht
bijna. Ik voel met mijn hoofd het hooi van de opper
waartegen ik zit. Ik zie een blijvende
zonsondergang boven een vuurtorenlicht
en weinig sterren.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

22 juni 2025

➔ Lees meer
2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

22 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d