• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Die ghij niet recht besteden

5 december 2015 door Marc van Oostendorp 3 Reacties

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (49)
Het Nederlandse sonnet bestaat 450 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

Het moet af en toe best fijn zijn geweest om P.C. Hooft te zijn. In ieder geval als je aan je schrijftafel zat en daar van het Nederlands een moderne taal aan het maken was, waarin je grote kunst kon maken.

Je voelt het bijvoorbeeld soms in zijn ‘navolgingen’ van Petrarca, die veel zelfbewuster klinken dan het origineel of dan de Franse vertalingen die Hooft misschien ook gekend heeft:

Wt Petrarcha. Gevolcht.
Se la mia vita da l’aspro tormento

Jndien mijn leven sich soo lange can verweren
Tegen mijn wreet geluck en ongesiene cans,
Dat jck verdoven sie de Son-gelijcke glans
Vrouw, van v oogen schoon, door ouderdooms vermeren
En v goudt-dradich haijr in silver-draet verkeren,
En vwe lust vergaen van sanck, van spel, van dans,
Van soete boerterij, van cruit, van Rosecrans,
Van geel van groen van wit, en jncarnate cleren.
Dan sal mijn Oude Min mij geven inde mont
Vermaning vande tijt, die ghij niet recht besteden,
En oft dan schoon geviel dat ghij noch voorestont
V merkelijcke schult met woort, en schijnbaer reden,
Soo sal nochtans een sucht diep wt vws hartsen gront,
Leetwesens bode sijn, en jck ten deel te vreden.


Bij Petrarca en z’n Franse vertalers zijn de laatste zes regel, het sextet, vooral gewijd aan hoe de zanger op zijn oude dag door het stof wil gaan en zijn levenslange liefde bekennen aan de inmiddels vergrijsde dame, die pas in de laatste regel een discreet traantje laat nu ze beseft hoe de dichter geleden heeft.

Zo niet, bij Hooft. Onze Pieter Corneliszoon was er de man niet naar om stilletjes in een hoekje te zitten smachten. Hij lijkt zich zich in het sextet, meer voor te stellen hoe hij dat oude mens weleens op de feiten zal drukken: ze heeft haar leven vergooid. En dan zal ze diep zuchten, en dan is hij nog niet tevreden.

En ondertussen schiep hij dus de taal. Juist door die zelfbewuste toon kunnen we ervan uitgaan dat hij wist wat hij deed toen hij bijvoorbeeld gij besteedde liet rijmen op reden. Kennelijk klonken die twee vormen in zijn oren voldoende gelijk – wat hij dus ook nog benadrukte door ze op dezelfde manier te spellen.

We weten dat in Hoofts tijd de slot-ennen al aan het slijten waren. Christiaen van Heule klaagde er al over dat zijn tijdgenoten stede begonnen te zeggen in plaats van steden. Gedichten als dat van Hooft laten zien dat de ambiguïteit er al veel langer was. Wanneer je maar zelfverzekerd genoeg was, kon je je het een en ander permitteren.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 196 sonnetten, letterkunde, P.C. Hooft, poëzie, sonnet

Lees Interacties

Reacties

  1. Jan Stroop zegt

    5 december 2015 om 22:11

    Aan dit sonnet heeft Jan van Bakel in 2011 een lezenswaardig artikel gewijd:

    http://janvanbakel.nl/entracte/entra092.htm

    Hij spelt 't bewuste woord als: 'bestede', zonder n dus.
    Van Bakel heeft zijn tekst gehaald uit de bloemlezing P.C. Hooft, Erotische Gedichten (door C.C. van Slooten), 1923.

    Maar ook In P.C. Hooft, R.J. de Nerée, C.G. Plemp Emblemata amatoria. Afbeeldinghen van minne. Emblemes d'Amovr. Willem Janszoon, Amsterdam 1611
    http://www.dbnl.org/tekst/hoof001embl02_01/hoof001embl02_01_0055.php

    staat 'bestede'.

    Dat roept de vraag op: wat staat er in 't handschrift? En is de schrijfwijze 'besteden' misschien bedoeld als oogrijm?

    Beantwoorden
  2. Jan Stroop zegt

    5 december 2015 om 22:18

    Vergis me: Artikel van Jan van Bakel is uit 2001.

    Beantwoorden
  3. Wouter Steenbeek zegt

    7 december 2015 om 23:17

    Moet het niet "gij besteeddet" zijn? Geen negentiende- of (vroeg-)twintigste-eeuwse dichter zou die slot-t weglaten. Ook die was blijkbaar in het Brabants (waar Hooft, die voor het Brabantse gij in plaats van het Hollandse jij kiest, zeker naar moet hebben gekeken) van die tijd al lang en breed verdwenen.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

W.L. Penning • Het monster

Doller dan ooit is ’t monster losgebroken,
En menschen worden wilde beesten;
Helsch viert het kwaad zijn gloriefeesten –
Tot de overmacht heeft rechtgesproken

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

HONDSDAGEN

Niet groen rijpt het gras dit jaar,
bomen dragen hun bladeren wit,
het licht is niet uit het veld
te slaan, de dag reikt aan
de dag, in dromen zoeken
de nachten onderdak.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1949 Jeroen Groenendijk
sterfdag
1963 Jan Naarding
2008 Rein Bloem
➔ Neerlandicikalender

Media

The form of the adjective in Dutch

The form of the adjective in Dutch

20 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

19 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d