• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Van oude mensen, de dingen die overlijden

26 december 2015 door Marc van Oostendorp 1 Reactie

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (52)
Het Nederlandse sonnet bestaat 450 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

De dichtkunst is in Nederland altijd een gezelschapsspel geweest. Er zijn maar weinig dichters aan hun kunst ten onder gegaan, in onze streken schrijf je gedichten om gezellig bij De Wereld Draait Door voor te lezen, of om op Facebook te zetten, zodat je vrienden op like kunnen drukken, of er ‘mooi geschreven’ onder zetten.

Het sonnet was het Facebook van de Muiderkring. Je schreef een gedicht om iemand anders te vind-ik-leuken, en als je geluk had vind-ik-leukte die ander je dan weer terug. Een substantieel deel van de sonnetten die P.C. Hooft schreef, behoren bijvoorbeeld tot dit subgenre. Zoals dit gedicht:

Aen mijn heer Hujgh de Groote.

Weldighe ziel, die met uw scherp gesicht,
Neemt wisse maet van dingen die genaecken,
En al den sleur der overleden saecken
Begrepen houdt met yders reên en wight;
Vermoghend’ wt te breên, in dierbaer dicht,
Wat raedt oft recht oyt God oft menschen spraecken:
Sulx Hollandt ooght, als zeeman op een baecken
In starloos weêr, op uw verheven licht:
O groote Zon, wat sal jck van u maecken?
Een adem Gods die wt den hemel laecken
Comt in een hart wel keurigh toegericht?
Oft een vernuft in top van ’s Hemels daecken
Verheldert, om op Aerd te coomen blaecken,
Daer ’t landt en liên met leer en leven sticht?


(Zien jullie trouwens wel, ook in dit gedicht staat na de vierde lettergreep altijd een spatie.)

Je vrienden voortdurend overladen met beelden van hoe bijzonder knap en belangrijk ze zijn, dat is natuurlijk van alle tijden. En laten we eerlijk zijn, Hugo de Groot wás natuurlijk ook bijzonder knap en belangrijk, waarschijnlijk wel een van de weldigste zielen die de Nederlandse samenleving ooit heeft voorgebracht.

Het is iets meer dan vierhonderd jaar geleden dat Hooft dit gedicht schreef, en het is eigenlijk verbazingwekkend hoeveel kleine dingen er verschoven zijn in die tijd. Er zijn vaderlandse intellectuelen – onwillekeurig gaan de gedachten uit naar dr. R. Plasterk – die menen dat Shakespeare veel gemakkelijker te lezen is dan onze 17e-eeuwers en dat dit komt door de neerlandici die de hele tijd maar onze spelling aan het veranderen zijn. Zij zien over het hoofd dat de taal ook los van de spelling en zélfs los van de neerlandistiek op allerlei manieren verandert: weldig wordt geweldig, de d in reên en liên mag je niet zomaar meer weglaten, starloos is sterreloos geworden.

Een zeer wonderlijk soort taalverandering is dat woorden een betekenis verliezen. Ze bestaan nog gewoon voort, maar ze kunnen niet meer alle vormen van betekenisnuance dragen die ze vroeger wel hadden.

Neem het woord overleden. In dit gedicht betekende het nog ‘voorbij’ – Hooft kon zonder dat iemand ervan opkeek of zonder dat hij iets bijzonder dichterlijks aan het doen was zeggen dat zaken overleden waren. Volgens het WNT kende ook Hooft die betekenis (hij schreef over ‘den overleden… Coninck’), maar deze van ‘voorbijgaan’ werd ook door zijn tijdgenoten gebruikt.

Het was waarschijnlijk ook een oudere betekenis. Lijden betekent in deze samenstelling gaan, en het hele woord dus eigenlijk zoiets als voorbijgaan. De betekenis sterven zal wel oorspronkelijk een eufemisme zijn geweest; maar gaandeweg heeft dat eufemisme alle andere betekenissen opgegeten.

Dat gaat geloof ik vaak zo: een ‘erge’ betekenis wint het in de loop van de tijd van een neutrale. Ik meen me te herinneren dat Ewoud Sanders er ooit over heeft geschreven in verband met seksuele connotaties: dat vrijen bijvoorbeeld ook steeds seksueler wordt, maar ik kan het online nergens vinden. Zodat je nu niet meer kunt overlijden als je niet eerst hebt geleefd. 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 196 sonnetten, letterkunde, P.C. Hooft, poëzie, sonnet

Lees Interacties

Reacties

  1. RHCdG zegt

    26 december 2015 om 15:13

    Heeft Grotius nog teruggevind-ik-leukt?

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J. Slauerhoff • Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe

Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe.
Ik wil niet langer wachten, eindelijk weten hoe
Je bent; de bloemen zullen je verraden.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d