Wat betekent ‘een enorme mini-jurk’? Het kan natuurlijk een minijurk zijn voor een reus (‘Rutger kwam naar ons feest in zijn enorme mini-jurk’), maar als je de intonatie goed legt, kan het zeker ook iets anders betekenen: een jurk die héél klein is. In die zin kan het woord dus zowel het tegendeel zijn van minijurkje, maar juist ook precies hetzelfde betekenen als dat verkleinwoord.
Er zitten een paar aspecten aan deze materie vast. De eerste is dat enorm natuurlijk op zich kan betekenen heel groot, maar dat hij bij uitbreiding wordt gebruikt als versterking: enorm klein is juist heel klein.
Maar wat fascinerender aan dit voorbeeld is, is dat de betekenis ‘heel klein jurkje’ betekent dat je de woordgroep kennelijk zo kunt opvatten (met haakjes om woorden die qua betekenis dicht bij elkaar staan):
- ({enorm mini)-jurkje)
- een blauw huisdeurtje
- een overdonderende taalkundigenconferentie
- een gezellige bakkerswinkel
- een minijurkje
- een enorme blauwe minijurk
Het kan natuurlijk ook zijn dat het woord 'enorm' op een prominent betekeniskenmerk betrekking kan hebben. Als iemand 'een enorme eikel' is, kan dat betrekking hebben op zijn fysieke omvang, maar ook op de mate waarin hij een onaangename eigenschap heeft. In dat geval is er niet zozeer sprake van een haakjesparadox, maar van een bepaling van een deel van de betekenis van een woord.
Zeker, al blijft het verschil tussen 'enorme minijurk' en 'enorm jurkje' bestaan, evenals het verdwijnen van het effect bij 'een enorme blauwe minijurk'. Dat laatste doet zich niet voor bij 'enorme blonde eikel'.
Het kan ook niet bij "gewone" samenstellingen: in een "enorme boekenkast" kan "enorm" onmogelijk op het formaat van de boeken slaan, in een "fenomenaal stadhuis" is het het huis (gebouw) dat fenomenaal is en niet de stad. Het kan volgens mij alleen bij een prefixoide-achtige voorvoegsels die ik niet zo snel zou weten de karakteriseren: naast het genoemde "mini" ook "schijn" (een enorme schijnvertoning – de vertoning is enorm nep), "nep" (een geweldig nepverhaal – het verhaal is volkomen nep), "scherts" (een ontzettende schertsvertoning) enzovoort.
lees voor "een prefixoide-achtige voorvoegsels die ik niet zo snel zou weten de karakteriseren" "een klasse prefixoide-achtige voorvoegsels die ik niet zo snel zou weten te karakteriseren"
De hoofdtekst suggereert dat we het effect ook vinden in “een enorm minirokje” maar ik vind het daar een stuk minder gemakkelijk te krijgen dan in “een enorme minirok”. Delen jullie dit oordeel? Als mijn aanvaarbaarheidsoordelen juist zijn dan zou dat erop kunnen wijzen dat er maar een beperkt aantal brackets tussen “enorm” en het gemodificeerde element “mini-” mag zitten, vgl. de rechte haken in de representaties hieronder:
{enorm [mini}-jurk]
{enorm [[mini}-jurk]-je]
Als het aantal brackets inderdaad een rol speelt dan zou dat een aanvullend argument kunnen zijn tegen de hypothese van Taalprof.
en zou dan verantwoordelijk kunnen zijn dit blokkeert
Wat vind je van deze, Ton: "Of de biografie moet je intens laten terugdenken aan de eerste leeservaring, of je bewonderend naar de mooie bandjes in je bibliofiele boekenkast laten kijken"? (http://rond1900.nl/?p=17510)
Hans, die lees ik als "boekenkast voor bibliofielen". "kast voor bibliofiele boeken" kan ik ook wel krijgen, maar alleen met een samenstellingsprosodie zoals in "rode-kruisziekenhuis" (in ouderwetse spelling).
Nou ja, mijn hypothese, mijn hypothese: ik zou het eerder Occam's hypothese noemen: aangezien in principe 'enorm' op een deel van de betekenis van het woord betrekking kan hebben, zou je hier moeten aantonen dat er iets speciaals aan de hand is.
Ik zie trouwens wel dat dit het geval zou kunnen zijn, en ik geloof dat ik Tons observatie kan onderschrijven (ik dacht nog aan 'een enorme teringherrie,' die voor mij een soort dubbelzinnigheid heeft). Ook de observatie van Hans is voor mij invoelbaar. Maar daar staat tegenover dat ik 'een enorm eikeltje' ook een stuk minder acceptabel vind dan 'een enorme eikel.' Dus of dit nu iets aantoont over een haakjesstructuur of de onverenigbaarheid van die, laten we zeggen, 'partieel versterkende betekenis' van 'enorme' met een verkleinwoord is nog maar de vraag.
Ik aarzel bij de observatie dat je niet 'een enorme blauwe minijurk' kunt hebben. In een context waar het over allerlei blauwe minijurken van verschillende formaten gaat kan ik eigenlijk best een 'enórme blauwe minijurk' aanduiden.
Hoewel ik dus de meeste observaties wel enigszins aanvoel of onderschrijf, ben ik dus nog niet overtuigd van een haakjeseffect.
Je eerste lezing krijg ik niet, Ton, en ik denk ook niet dat ik per se een samenstellingsprosodie hoef te hebben dus met hoofdaccent op “bibliofiele”: is ook niet echt te verwachten want "bibliofiel(e) boek(en)" is natuurlijk niet een eenheid van het type "Rode Kruis", dat simpelweg een naam is. Maar ja, het is natuurlijk wel een voorbeeld uit schrijftaal, dus het valt moeilijk te controleren hoe het uitgesproken zou moeten worden. Ik heb de indruk dat er wel meer voorbeelden te vinden zullen zijn als je zoekt naar adjectieven die niet kunnen slaan op het tweede lid van de samenstelling: dit was er simpelweg een die in me opkwam en … Bingo.
Suggestie of hypothese: het is me om het even. Ik wil overigens even benadrukken dat mijn suggestie niet betekent dat ik van mening ben dat deze formaties grammaticaal zijn: Tons bedenkingen hieronder zijn zeker terecht. We hebben echter wel te maken met een "taalfout" waarvan ik denk dat we er wat van kunnen leren.
Ik ben heel verrast door jouw oordeel. Ik kan die interpretatie van 'een enorme blauwe minijurk' echt met geen mogelijkheid krijgen. In de gegeven situatie zou met 'een enorme blauwe minijurk' voor mij toch altijd gerefereerd worden aan een relatief grote minijurk, niet een heel kleine.
Overigens twijfel ik een beetje over het contrast van Hans, tussen het diminutief en de gewone vorm. Ik kan het wel navoelen, maar dat gevoel is zo zwak dat ik niet uitsluit dat het suggestie is.
Tja, ik wil niet vervelend doen, en ik geef onmiddellijk toe dat het allemaal geen heel scherpe oordelen zijn, maar ik heb de indruk dat als ik maar genoeg 'semantische eenheid' tussen adjectief en nomen kan creëeren, die mogelijkheid tot partiële versterking groter wordt.
Misschien een ander voorbeeld. Neem 'bruine bonen.' Ik kan me best een conversatie voorstellen waarin je het hebt over bruine bonen die nep zijn, en dan het volgende zegt: 'Bruine bonen? Bruine NEPbonen zul je bedoelen! En wel eNORme bruine nepbonen!!1!'
Ja, dat is geloof ik wel een goed voorbeeld, en niet alleen omdat het typografisch zo sterk wordt onderstreept.