• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Mijn liefje stond ernaast

13 augustus 2016 door Marc van Oostendorp 1 Reactie

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (84)
Het Nederlandse sonnet bestaat 451 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

Illustratie: Susanne van der Kleij
Illustratie: Susanne van der Kleij

Het sonnet van J.J.L. ten Kate dat ik vorige week besprak was nog een vrij nauwkeurige vertaling van een gedicht uit Heines Buch der Lieder. Ook het daarop volgende gedicht heeft Ten Kate geïnspireerd, maar dan tot een wat vrijere vertaling – een waarin het Utrechtse studentenleven nog duidelijker aan bod kwam:

Im Traum sah ich ein Männchen klein und putzig,
Das ging auf Stelzen, Schritte ellenweit,
Trug weiße Wäsche und ein feines Kleid,
Inwendig aber war es grob und schmutzig.

Inwendig war es jämmerlich, nichtsnutzig,
Jedoch von außen voller Würdigkeit;
Von der Courage sprach es lang und breit,
Und tat sogar recht trutzig und recht stutzig.

»Und weißt du, wer das ist? Komm her und schau!«
So sprach der Traumgott, und er zeigt’ mir schlau
Die Bilderflut in eines Spiegels Rahmen.

Vor einem Altar stand das Männchen da,
Mein Lieb daneben, beide sprachen: Ja!
Und tausend Teufel riefen lachend: Amen!

Ten Kate was een ‘dominee-dichter’ en meestal (bijvoorbeeld op Wikipedia) wordt dat geïnterpreteerd als iemand die “populair [was] door [zijn] moralististische poëzie”, maar een andere associatie is eigenlijk veel belangrijker, zeker voor de jonge dominee-dichters: de opleiding tot dominee was dé manier voor jongemannen van relatief eenvoudige komaf om een academische opleiding te krijgen. Het beroep van dominee stond je bovendien toe een intellectueel leven te leiden; je had weliswaar je taken binnen je gemeente, maar dat gaf meestal genoeg tijd en geld en vrije tijd om boeken te lezen en te dichten. Of andere dingen te schrijven: Ten Kates vriend Anthony Winkler Prins schreef bijvoorbeeld in zijn vrije uren de kranten vol met populair-wetenschappelijke artikelen, en later een encyclopedie.

Ten Kate en Winkler Prins waren goede voorbeelden van die vroeg-negentiende-eeuwse nieuwe dominees, bijvoorbeeld omdat ze beide van relatief eenvoudige komaf waren. Ik geloof dat dit meeklinkt in Ten Kates vertaling van Heine:

‘k Zag in mijn droom een ventjen, klein en netjens,
Het ging op stelten, ‘t vloog door straat en steeg;
Het droeg een rokje en keurige manchetjens,
Maar ‘t was van binnen magertjens en leêg.

Het was van binnen jammerlijk en veeg,
Alleen zijn beurs was goed bewoond en vetjens;
‘t Blufte op papa, courage en bruiloftspretjens,
En snoof en dronk en grinnikte terdeeg.

“En weet gij wie dat is? kom hier en zie!”
Zoo vroeg de Droomgod mij; en, een, twee, drie,
‘k Stond bij de Pieterskerk voor een der ramen.
‘k Zag ‘t ventjen voor een altaar staan, daarna
Mijn liefjen naast hem, beiden spraken: Ja!
En duizend duivlen riepen lachend: Amen!

Waar Heines gedicht een angstdroom van een student is in wie je eventueel de dichter zelf kunt zien, is Ten Kates versie een parodie op een ander, van wie alleen de beurs vol is. Tegelijkertijd is het gedicht natuurlijk ook concreter: in plaats van voor een spiegel zet de duivel de ik-figuur voor een raam van de Utrechtse Pieterskerk.

Net als in de vorige vertaling, laat Ten Kate ook hier weer zien wat hij kan met zijn rijm en met zijn taal, bijvoorbeeld door het spel met verkleinwoorden. Een interessant detail daarbij is dat hij kennelijk nog naar ventje kon verwijzen met het persoonlijk voornaamwoord het (‘Het ging op stelten…’). Ventje is natuurlijk nog steeds een het-woord, maar ik geloof niet dat iemand hier niet inmiddels het natuurlijk geslacht zou laten overwinnen, en hij zou zeggen.

In de een na laatste regel is het ventje overigens wel een hem geworden, ik vermoed dat dit op deze plaats niet anders kon: naast het is geen grammaticaal Nederlands, en ernaast was op dat moment waarschijnlijk nog net iets té onpersoonlijk.

Grappig genoeg is dat inmiddels juist wél een vorm die je zou kunnen gebruiken: mijn liefje stond ernaast.

 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 196 sonnetten, 19e eeuw, sonnet

Lees Interacties

Reacties

  1. Wouter Steenbeek zegt

    13 augustus 2016 om 11:18

    Voor mijn taalgevoel moet je naar ventje met het verwijzen. Ik doe dat alleen niet meer omdat iedereen bleek te lachen toe ik van mijn broertje zei dat “het iets nog niet deed.” De vraag blijft trouwens open of het als persoonlijk voornaamwoord bij een “ventjen” in Ten Kates tijd wel natuurlijk klonk; mogelijk werd het alleen in formeel taalgebruik gedaan, niet op taalgevoelige maar verstandelijke argumenten.

    Er mooi vind ik het gebruik van veeg “ziekelijk, ten dode opgeschreven” buiten de vaste uitdrukkingen “het vege lijf redden” en “een veeg teken”. Dat is poëzie zoals het hoort: met een archaïsch getint maar vooral verheven taalgebruik (zo archaïsch als het mag zijn, hebben mensen ook vroeger niet zo gepraat) een escapistische sfeer scheppen.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Paul Snoek • Een reus

Een reus kent zichzelf.
Hij zoekt een meisje zoet als een konijn
om weg te goochelen in en uit
de grote hoed van zijn hart.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d