• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Ieder gedicht een klacht over de onmacht van de taal

23 oktober 2017 door Marc van Oostendorp Reageer

Door Marc van Oostendorp

Als willekeurig wie in 1933 een gedicht had geschreven dat eindigde op de regels ‘O jeugd! O tijd van smarten! / Van vreugd en wilde harten!’, dan waren we dat gedicht inmiddels wel vergeten, vooral als het ook nog eens begonnen was met de regels ‘Waar heb ik toch de kracht gehaald / die zo mijn ziele heeft gestaald’.

Maar het was niet willekeurig wie die deze regels schreef. Het was de beroemde romancier Willem Elsschot.

De Antwerpse uitgever Polis is nu het werk van Elsschot opnieuw aan het uitgeven, en het probleem wat te doen met het dichtwerk van Elsschot – het is niet veel, en critici voelen zich er ongemakkelijk bij, hoewel het één zeer bekend gedicht heeft opgeleverd (Het huwelijk) en nog een handjevol citeerbare regels (‘Jongen, met je wankel hoofd’, ‘Dient het wijf dat moeder heet’, ‘Lamme smeerlap, met je baard, / dor van geest maar dicht behaard’).

De redacteuren Koen Rymenants en Carl de Strycker hebben hier een briljante oplossing voor gevonden. Ze hebben de fine fleur van de Vlaamse en Nederlandse literatuurwetenschap gevraagd om ieder één gedicht te becommentariëren. En zo krijg je een staalkaart van allerlei soorten benaderingen: van Anne Decelle tot Yves T’Sjoen en van Wiel Kusters tot Lut Missinne.

Gesproken, geschreeuwd en gevloekt

Dat levert natuurlijk allerlei verschillen op. Waar bijvoorbeeld de meeste auteurs van deze bundel onderstrepen dat de kwaliteit van de gedichten van Elsschot ver achterblijft bij dat van zijn proza, daar noemt Claes hem een ‘meester’, zijn beeldspraak ‘onvergetelijk’ en zijn toon ‘hartbrekend’. Nu mag hij Het huwelijk bespreken en hij vergelijkt het om de kwaliteit aan te tonen met een drietal pastisches, van Adriaan van Dis, Kees van Kooten en Tom Lanoye. Hij verwijt de imitators dan curieus genoeg dat zij hun metriek veel minder serieus nemen en allerlei grappen stellen tegenover de ‘prangende wrangheid en bijtende zeggingskracht’ van het origineel. (En ik maar denken dat dit de bedoeling was van een bepaald type pastiche.)

Maar het interessante is dat uit die veelheid van commentaren toch een duidelijk beeld naar voren komt. In een bespreking van het allereerste gedicht, De zee, legt Kris Steyaert bijvoorbeeld uit dat dit gedicht gelezen kan worden als een klacht over de onmacht van de taal, en dat thema blijkt in tal van besprekingen steeds terug te komen. In Elsschots gedichten wordt eigenlijk altijd gesproken, geschreeuwd en gevloekt, maar hoewel vrijwel alle gedichten iemand lijken aan te spreken is het onduidelijk of er ooit een boodschap wordt overgebracht en of het ‘lyrisch subject’ (de met ik aangeduide persoon) van veel gedichten niet vooral tegen zichzelf aan het praten is.

Duidelijker

Een verhelderend opstel vond ik ook dat van Gilllis Dorleijn, die erop wijst dat de vorm van Elsschots gedichten – de parlando-stijl in een tijd dat andere dichters nog woordkunstig en verheven formuleerden, het aanspreken van personages – voortvloeit uit het feit dat Elsschot vooral in een Franse literaire traditie stond, waarin rond het fin de siècle al veel meer een vorm van dichten bestond die tussen het literaire en het chanson in stond. Die bijzondere lichte, Franse toon die Elsschot aan zijn Nederlands kon geven, komt ook weer in verschillende andere bijdragen aan de orde.

Door een gezamelijke inspanning van tientallen onderzoekers wordt het werk van Elsschot – en niet alleen dat van de dichter, maar ook dat van de romanschrijver – zo ineens een stuk duidelijker. Wie deze schrijver wil lezen, moet voortaan beginnen bij zijn verzen.

 

Koen Rymenants en Carl de Strycker. Willem Elsschot. Dichter. (Alle verzen verzameld en toegelicht).  Antwerpen: Uitgeverij Polis, 2017. Bestelinformatie bij de uitgever.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 20e eeuw, poëzie, Willem Elsschot

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Margriet Westervaarder • gelegen in een nest

gelegen in een nest
van dons en klein venijn
de takjes dagelijks herschikt
zacht mos en doornig groen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

ALSOF IK ER NIET GEWEEST BEN

Ik stel er prijs op na ergens gelogeerd te hebben geen sporen achter te laten. Zo wordt logeren een soort inbreken – trouwens, het hele bestaan lijkt er op.

Bron: Barbarber, september 1969)

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1830 Eelco Verwijs
sterfdag
1989 Willem Beuken
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d