Voornamendrift (17)
Door Gerrit Bloothooft
De boekenweek staat dit jaar in het teken van de natuur. Dat is een mooie reden om de populariteit van bloemennamen als voornaam onder de loep te nemen. Het is in Nederland niet zo gebruikelijk om voornamen met een direct inzichtelijke betekenis te kiezen (voor veel voornamen moeten we een voornamenboek raadplegen), maar bloemennamen vormen een van de uitzonderingen. Bloemen zijn mooi, kleurrijk en teer en worden geassocieerd met vrouwelijke eigenschappen, jongens krijgen vrijwel geen bloemennamen. Voor meisjes werden bloemennamen voor 1920 trouwens ook heel weinig gekozen, met Rosa en Veronica nog als meest voorkomend. Eigenlijk markeerde de geboorte van prinses Margriet in 1943 een omslag. De echte doorbraak kwam met het verlaten van de vernoemingstraditie in de tweede helft van de vorige eeuw wat de weg effende om nieuwe (mode)namen te kiezen.
Het koningshuis had tot de tweede helft van de twintigste eeuw de status van de supersterren en bekende Nederlanders van nu. Bij geboorte en huwelijk van prinsen en prinsessen werden duidelijk meer kinderen vernoemd, en Margriet is daarop bij haar geboorte geen uitzondering, met nog een heel kleine toename rond haar huwelijk in 1967. Figuur 1 laat samen met figuur 2 de populariteit zien van een elftal meest gekozen bloemennamen. Ze hebben allemaal de verdeling van een modenaam, met maximale populariteit voor achtereenvolgens Margriet (1945), Veronica (1957), Erica (1967), Marjolein (1981), Ve/éronique (1987), Iris (1993), Rosa (2003), Roos (2005), Myrthe (2006), Jasmijn (2008), Madelief (2012). Het is opmerkelijk dat de top van Veronica in de jaren vijftig samenviel met de publicatie van de drie bundels over het schaap Veronica van Annie M.G. Schmidt. Veronica werd rond 1967 naadloos opgevolgd door Ve/éronique, en daar is ook al iets opmerkelijks mee aan de hand. De naam was groeiende maar stortte in 1990 geheel in nadat radio RTL Véronique in oktober 1989 met uitzenden was begonnen. Daarmee ging de bloemnaam ten onder aan de associatie met de jeugdzender en dat wensten ouders blijkbaar niet voor hun kinderen. Toen de zender in 1990 verder ging als RTL4 kwam het nog maar een beetje goed met Veronique. Bij Madelief zal direct gedacht worden aan de kinderboeken van Guus Kuijer. Die verschenen vanaf 1975, maar de groei van Madelief lijkt vooral geïnspireerd door de film ‘Madelief, Krassen in het tafelblad’ uit 1998.
Ouders die een bloemennaam voor een dochter kiezen hebben een voorkeur voor natuurnamen, en dat zie je ook in de namen van andere dochters in het gezin, die boven kans gekozen worden uit Amber, Fleur, Merel, Myrthe, Esmee, Jasmijn, Rosa, Roosmarijn, Madelief, Sterre, Veerle, Claire, Jade of Linde. Het zijn vooral hoger opgeleide ouders die deze keuze maken.
Hieronder staat een lijst van de meest populaire bloemennamen die als voornamen voor vrouwen voorkomen, van Amaryllis tot Zinnia op volgorde van populariteit. Uiteraard zijn er nog veel meer varianten, en ik zal bloemen gemist hebben. Bloemennamen die de meesten niet als zodanig direct zullen herkennen, zoals Jolanda (viooltje) en Susanna (lelie) heb ik weggelaten. Ook bloemennamen in andere talen (zoals het populaire Daisy, madeliefje) heb ik niet opgenomen. Varianten van Jasmijn zoals Yasmine zijn van Arabische oorsprong. Daarnaast zijn er natuurlijk nog het algemene Bloem, Floor, Flora, Fleur met weer veel varianten en samenstellingen. Buiten Flora zijn dat ook weer recente modenamen.
Iris 23.534
Marjolein 14.124
Roos 9.453 (Rosa 7.401, Rose 1.010, Roosje 586, Rooske 62,…)
Jasmijn 7.573 (Yasmine 2.008; Yasmin 1.699; Yasmina 1.505,
Jasmine 724, Jasmin 653, Jasmina 301, Jasmien 95,…)
Margriet 6.847
Myrthe 6.688 (bosbes, Mirte 2.267, Myrte 585)
Veronica 4.867 (ereprijs, Veronique 2.305, Véronique 775)
Erica 3.537 (heide)
Madelief 2.342
Rozemarijn 1.598 (Roosmarijn 1.020)
Viola 760
Lotus 572
Aster 172
Hortensia 74 (Hortense 167)
Dianthe 71 (anjer)
Dahlia 70
Anemoon 60
Lelie 50
Chrysantha 28
Gentiana 26
Camelia 23
Kamille 21
Heide 19
Zinnia 18
Mimosa 17
Fresia 16
Amaryllis 14
Narcis 14
Lavendel 12
Anjer, Azalea, Edelweiss, Egelantine (roos), Heliantha (zonnebloem), Krokus, Lobelia, Magnolia, Gardenia (kaapse jasmijn), Gerbera, Gladiola, Oleander, Orchidee, Petunia, Sering, Tulp, Verbena (ijzerhard) zijn er ook, maar met weinig naamdragers.
Een fijn artikel weer!
Veronica en Rosa zijn denk ik in de eerste plaats heiligennamen geweest? En Erica is ook een vrouwelijke vorm van Eric, qua motivatie. De opa van Erica Terpstra heette mogelijk zo… Ik denk dat ouders zich vaak ook niet bewust zijn dat een naam naar een bloem of plant verwijst, bijvoorbeeld bij Marjolein.
Verder is er nu een grote groep mensen die traditionele vrouwelijke ‘eigenschappen’ willen schrappen uit de cultuur. Hans Wiegel vergeleek onlangs zijn oud-collega Marga Klompé met een bloem en kreeg hoon en toorn over zich heen. Als deze beweging daadwerkelijk invloedrijk is, zou je verwachten dat bloemennamen nu minder gegeven worden. Is daar zicht op?
Zijn Yolande en varianten niet ook bloemennamen? Etymologisch wel (“viooltjesbloem”), maar dat is niet voor iedereen doorzichtig. Maar dat geldt ook voor Erica, waar de meeste mensen volgens mij gewoon een vrouwelijke variant van Erik in vermoeden, geen heide.
Yolande is een variant van het al genoemde Jolanda, en ja, het is wat lastig om in te schatten wat de meesten van ons van plantennamen weten. Mijn kennis is vast niet maatgevend, en bij Erica denk ik echt eerst aan heide… Ook is het juist dat heiligennamen vroeger zeker belangrijker waren dan de namen van bloemen. Het is interessant dat de link met de genderdiscussie wordt gelegd. Als alle naamdragers van de hier genoemde bloemen (zonder varianten) worden opgeteld dan is er rond 2005 een maximum – vooral door Iris -, maar als je alle varianten mee zou nemen weet ik het niet want het is lastig te bepalen welke namen je daar nog toe rekent.