• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Wat is waarheid in taal?

8 mei 2018 door Marc van Oostendorp Reageer

Door Marc van Oostendorp

Wat bedoelen we als we zeggen dat iets waar is? Vele generaties filosofen hebben zich inmiddels over die vraag gebogen, en dat heeft zeer dikke boeken opgeleverd en/of ingewikkelde mathematische formules, maar in een nieuw artikel stelt de Duitse taalkundige Friederike Moltmann voor om eens wat nauwkeuriger te kijken naar wat we precies in alledaagse taal lijken te zeggen als we bijvoorbeeld zeggen:

  • Carolines bewering dat de primula in bloei staat is waar.
  • Carolines overtuiging dat de primula in bloei staat, is waar.
  • Carolines oordeel dat de primula in bloei staat, is waar.

In het typische geval, zegt Moltmann, gaat het in dit soort zinnen over beweringen, overtuigingen, oordelen en andere zelfstandig naamwoorden die een menselijke geestesgesteldheid (of houding) beschrijven: attitude-objecten noemt Moltmann die. Ze laat daarbij wat verrassende eigenschappen van die woorden zien. Stel dat je bijvoorbeeld zegt:

  • Mieke deed gedeeltelijk dezelfde bewering als Inge.

In zo’n geval gaat het er niet om dat de manier waarop Mieke iets beweerde leek op de manier waarop Inge dat deed: de zin kan enkel en alleen betekenen dat de inhoud van Miekes en Inges beweringen op elkaar leken. Die attitude-objecten zijn wel dingen met een inhoud, maar niet met een bepaalde vorm.

Het bijvoeglijk naamwoord waar zegt dan dat die attitudeobjecten aan een bepaalde norm voldoen. Dat is dus wat waar betekent: het voldoet aan een norm. (In de filosofie gaat het juist vaak over zinnen als “Dat de primula in bloei staat, is waar”, waarin zo’n attitude-object ontbreekt, maar volgens Moltmann is dat eigenlijk een beetje abnormaal taalgebruik.)

In die zin is het woord waar te vergelijken met correct of juist. De bovenstaande zinnen kun je ook met die bijvoeglijk naamwoorden uitdrukken:

  • Carolines bewering / overtuiging / oordeel dat de primula in bloei staat is correct / juist.

Correct heeft alleen een bredere betekenis dan waar: je kunt op allerlei manieren aan een norm voldoen om correct te zijn. “Deze zin is correct” betekent niet hetzelfde als “deze zin is waar”: voor het eerste hoeft de zin (alleen maar) aan de regels van de grammatica te voldoen. En zoiets geldt ook voor:

  • Deze danspas is correct / juist / [niet:] waar.

Toch kan ook weer niet ieder vorm van voldoen aan normen worden beschreven met correct. Je kunt bijvoorbeeld niet zeggen:

  • Deze bestraffing is correct. [vreemd]

Maar hoewel correct en juist hun grenzen kennen, kun je ze met veel meer attitude-objecten gebruiken dan waar. Dat geldt bijvoorbeeld voor woorden die een ‘speculatieve’ inhoud hebben:

  • Het vermoeden dat Maria gewonnen heeft, is juist / correct / [niet:] waar.
  • De voorspelling dat Maria zou winnen, is juist / correct / [niet:] waar.

Ook als het gaat over waarnemingen, kun je wel correct of juist gebruiken, en niet waar:

  • Maria’s indruk was correct / juist / [niet:] waar.
  • Maria’s herinnering dat het vorig jaar regende in Parijs is correct / juist / [niet:] waar.

Waar kun je dus alleen gebruiken bij zaken die in iemands hoofd zitten, en we van een bepaalde soort: zij gaan niet over nog niet gebeurde of door de zintuigen of het geheugen gecreëerde nieuwe overtuigingen, maar ze hebben voor die persoon bij wijze van spreken eeuwigheidswaarde. Dat we ook in ons dagelijks taalgebruik zo’n feilloos gevoel hebben wanneer je waar kunt zeggen en wanneer correct, laat zien dat we ook echt een gevoel hebben voor die dingen. We weten wat het verschil is tussen een geloof en een vermoeden: de eerste kan waar of onwaar zijn, het tweede alleen juist of onjuist.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: semantiek

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Paul Snoek • Een reus

Een reus kent zichzelf.
Hij zoekt een meisje zoet als een konijn
om weg te goochelen in en uit
de grote hoed van zijn hart.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d