• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Iedere student en iedere docent krijgt korting

15 januari 2019 door Marc van Oostendorp 6 Reacties

Door Marc van Oostendorp

Het achtste, laatste deel van The Syntax of Dutch is er! Ongeveer 4000 pagina’s telt dit monument nu, een uitgebreidere beschrijving van de zinsbouw werd vermoedelijk nooit over enige taal geschreven.

Dit nieuwe deel gaat over nevenschikking en samentrekking. Ik zal er de komende tijd een paar onderwerpen uit behandelen, zoals ik dat ook heb gedaan over oudere delen, want er valt weer veel te snoepen in deze bonbondoos.

Neem bijvoorbeeld deze zinnen:

  1. Els en Marie hebben gedanst.
  2. Els en Marie heeft gedanst. [uitgesloten]
  3. En Els en Marie hebben gedanst. [uitgesloten]
  4. En Els en Marie heeft gedanst.

Els en Marie zijn allebei betrokken bij het dansen in al deze zinnen, maar bij Els en Marie wordt dat ook uitgedrukt door de meervoudsuitgang op het werkwoord, terwijl en Els en Marie juist verplicht een enkelvoudige persoonsvorm vraagt.  En X en Y heeft dus een wat andere werking op het werkwoord dan X en Y. 

Dat heeft, zegt SoD, mogelijk iets te maken met de betekenis. In zin 1 worden Els en Marie als een groepje bezien, terwijl in zin 4 over ieder van de vrouwen apart wordt gezegd dat ze dansen. Je kunt dan ook niet zeggen:

  • En Els en Marie heeft/hebben met elkaar gedanst. [uitgesloten]
  • En Els en Marie komt/komen bij elkaar.

De grammatica wijst op nog een interessante groep zinnen wat dit betreft:

  • Elk boek en elke cd moet genummerd worden.
  • Elk boek en elke cd moeten genummerd worden. [uitgesloten]
  • Iedere student en iedere docent krijgt korting.
  • Iedere student en iedere docent krijgen korting. [uitgesloten]

Dat zinnen als ‘elk boek moet genummerd worden’ een enkelvoudige persoonsvorm heeft, hoewel het natuurlijk over meer dan één boek gaat, is makkelijk te begrijpen: syntactisch is elk boek nu eenmaal enkelvoudig. Die redenering gaat ook op voor zinnen over ‘iedere student’. Maar normaal gesproken wordt X en Y meervoudig. Waarom hier dan niet? Omdat je kennelijk ook hier weer al die boeken, cd’s, studenten en docenten op zich neemt. Je kunt ook niet zeggen ‘elk boek en elke cd ligt/liggen op elkaar’.

Het eigenaardige is nu dat dit betekeniselement ‘ieder voor zich’ op de een of andere manier in de nevenschikkende constructie zelf worden uitgedrukt. En… en… kan dat en woorden als ieder en elk kunnen het, maar door elders in de zin ‘ieder voor zich’ te zeggen, dwing je niet ineens enkelvoud af”

  • Els en Marie tilt ieder voor zich een steen op. [uitgesloten]
  • Els en Marie tillen ieder voor zich een steen op.

Hans Broekhuis en Norbert Corver. The Syntax of Dutch. Coordination and Ellipsis. Amsterdam: AUP, 2019. Bestelinformatie bij de uitgever.

 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Syntax of Dutch, syntaxis

Lees Interacties

Reacties

  1. Lucas zegt

    15 januari 2019 om 06:52

    Ik snap die dansen zinnen niet? Die enkelvoudige lezing zie ik echt volstrekt niet. Elk gaat dan beter, maar bij ieder verdwijnt dat weer.

    Is dit echt een ding? Want dan is mijn Nederlands niet het Nederlands van Broekhuis en collega’s. (Hollands v. Brabants?)

    Beantwoorden
  2. Daan Wesselink zegt

    15 januari 2019 om 13:25

    Voor mij is ‘danszin 3’ ook niet per se uitgesloten. Ik heb dat gevoel nog sterker met ‘zowel… als…’. Ieder/elk vraagt wel om een enkelvoud.

    Beantwoorden
  3. Gosse Bouma zegt

    15 januari 2019 om 13:32

    Een ‘bonbondoos’, dat is het!

    Congruentie tussen persoonsvorm en onderwerp, wanneer het onderwerp een coordinatie is, is lang niet altijd helder. Dat je bv bij ‘En X-sg en Y-sg’ alleen maar een sg PV kunt krijgen lijken deze zinnen uit het Lassy Corpus te ontkrachten:

    Voorwaarde daarbij was wel dat én de structuur van de gebruikte uitgangsstoffen en het product van de gebruikte reacties eenduidig bekend waren .

    …. maar toen èn gezang èn dichtkunst zich meer begonnen te verheffen en te ontwikkelen , …. , toen werd ook Apollon in nauwe betrekking tot de Muzen gebracht

    Overigens is deze constructie vrij zeldzaam, de meeste andere hits lijken spelfouten of randgevallen, zoals bv:

    Ze zouden pas terugkeren toen en Liu Bang en Xiang Yu een tijdelijke vrede sloten

    Ik zocht daarom eerst meer algemeen naar gevallen met 2 voegwoorden, maar daarbij is het beeld nog diffuser:

    (zowel A als B, sg):
    Zowel Dari als Pashtu is tot nationale taal bestempeld
    Nadat zowel het eerste als het tweede kabinet-Balkenende was gevallen
    maar zowel de rivier als het meer staat tegenwoordig droog

    (pl):
    In dit kabinet leveren zowel de VVD als het CDA 6 ministers en 4 staatssecretarissen
    in 1890 werden zowel Yosemite als Sequoia National Park gesticht
    (meest pl)

    (Noch A noch B, meest sg):
    Noch Karl Marx , noch Friedrich Engels hoorde toen tot de Rechtvaardigen
    Noch het mannenelftal , noch het vrouwenelftal wist zich ooit voor een groot hoofdtoernooi te plaatsen
    Een ( statistisch ) onderzoek met proefpersonen heet dubbelblind als noch de proefpersoon , noch de onderzoeker gedurende het experiment kennis heeft …

    (pl):
    maar noch Greene , noch Nabokov zouden de eer krijgen
    Noch de ziekte noch het interregnum zijn terug te vinden in de Babylonische annalen
    Entropie kan immers niet negatief zijn omdat noch q noch T negatief zijn

    Beantwoorden
    • Hans Broekhuis zegt

      25 januari 2019 om 10:15

      SoD geeft aan dat sprekers vaak onzeker zijn over hun intuïties met betrekking tot congruentie wanneer het onderwerp een nevenschikking is. Dit geldt vooral als zinnen wat ingewikkelder worden en de afstand tussen de persoonsvorm en het nevengeschikte subject groter wordt, zoals in veel bijzinnen. Als er dan ook nog meervoudige nominale groepen in het subject ingebed zijn, dan is de kans op verdere verwarring groot. Ik ben daarom geneigd je eerste voorbeeld (… dat én de structuur van de gebruikte uitgangsstoffen en het product van de gebruikte reacties eenduidig bekend waren) als performancefout te zien. Dit zou ook verantwoorden waarom “deze constructie vrij zeldzaam [is]’.

      Er moet voor gewaarschuwd worden dat niet alle nevengeschikte nominale groepen zich hetzelfde gedragen: dit hangt af van het voegwoord. Dit is het duidelijkst in het geval van ‘of’ waarbij nevenschikking van enkelvoudige nominale groepen altijd leidt tot een enkelvoudige congruentie: (Of) Jan of Peter komt/*komen. Congruentie moet dus voor elk voegwoord apart bekeken worden; voor verdere bespreking hiervan verwijs ik graag naar het betreffende hoofdstuk in SoD.

      Beantwoorden
  4. DirkJan zegt

    15 januari 2019 om 18:31

    3. En Els en Marie hebben gedanst. [uitgesloten]
    4. En Els en Marie heeft gedanst.

    Mijn taalgevoel zegt bij de twee gegeven voorbeelden juist het omgekeerde.

    Vervang dansen eens door eten.

    – Piet drinkt koffie en Els en Marie eet een boterham.

    Klinkt voor mij gek. Normaler vind ik:

    – Piet drinkt koffie en Els en Marie eten een boterham.

    (Misschien wordt er een betekenisverschil bedoeld met een nadruk op de eerste en, maar die voel ik niet.)

    Beantwoorden
    • Hans Broekhuis zegt

      25 januari 2019 om 10:26

      De voorbeelden die je hier geeft, zijn schijnbare tegenvoorbeelden. In jouw zinnen hebben we namelijk te maken met twee nevengeschikte zinnen:

      [Piet drinkt koffie] en [Els en Marie eet/*eten een boterham].

      Het onderwerp van de tweede zin is daarom ‘Els en Marie’ en niet ‘en Els en Marie’; we verwachten dus terecht meervoudige congruentie.

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Het Spaansch en ’t Fransch

Maar weg met u, ô spraak van bastertklanken,
Waarin hyeen en valsche schakals janken;
Verloochnares van afkomst en geslacht,
Gevormd voor spot die met de waarheid lacht

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

IN DROOM

In een bladstille droom
hoorde ik kreunen op de weg.
Mijn vader sprong op
uit zijn stoel bij het raam –
wij waakten die nacht –,
snelde de tuin door, ik ook.

Het licht van de maan
omrandde met scherpe glanzen
boomstronken, een wagenschot,
de struiken, ieder blad.
Ik zelf lag daar in het donker
in de regen languit op het pad.

Bron: Tirade, november-december 1959

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1891 Jef Leenen
sterfdag
1940 Jacob Hiegentlich
1947 Jacobus Heinsius
2022 Thijs Pollmann
➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d