• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Jan heeft Marie vorige week en Els gisteren bezocht.

13 februari 2019 door Marc van Oostendorp 4 Reacties

Door Marc van Oostendorp

Er zijn inmiddels taalgeleerden die gespecialiseerd zijn in samentrekking. Natuurlijk weten ze altijd ook wel wat over andere onderwerpen, maar er zijn mensen die inmiddels bijna alleen publiceren over samentrekking.

Het is makkelijk te begrijpen. Samentrekking is een fascinerend verschijnsel. Wanneer je twee zinnen aan elkaar knoopt met een woord als en kun je zowel het begin als het einde weglaten:

  • Jan heeft Els bezocht en Jan heeft haar het nieuws verteld.
  • Jan heeft Els bezocht en Marie heeft Peter bezocht.

Wanneer je iets uit de eerste zin weglaat moet het aan het eind staan; wanneer je iets uit de tweede zin weglaat moet het aan het begin staan. Je kunt niet zeggen ‘Jan heeft Els bezocht en Marie heeft Peter’, ook al zou dat natuurlijk helemaal niet per se onduidelijk zijn. Ons taalgevoel staat het niet toe.

Je kunt ook uit beide zinnen iets weglaten, mits dat dus maar in de eerste zin het einde is en in de tweede zin het begin:

  • Jan heeft Marie vorige week bezocht en Jan heeft Els gisteren bezocht.

In het nieuwe, laatste, achtste deel van de prachtige Syntax of Dutch laten Hans Broekhuis en Norbert Corver zien dat er allerlei verschillen zijn tussen het weglaten van het eind van het begin en het weglaten van het begin van het eind. Het eerste noem ik voortaal 1-weglaten en het tweede 2-weglaten.

Zo mag bij 1-weglaten het laatste woord voor het weggelaten stukje geen onbeklemtoonbaar woordje zijn zoals ‘r of ‘m:

  • Jan heeft ‘r bezocht en Piet heeft ‘m bezocht. [uitgesloten]

Als je deze zin begint uit te spreken, leg je onwillekeurig toch nadruk op ‘r, en maakt er haar van. Bij 2-weglaten doet dat probleem zich niet voor, het volgende is een prima zin:

  • Jan heeft ‘r bezocht en Jan heeft ‘r het nieuws verteld.

2-weglaten heeft dan weer als beperking dat het geen zelfstandignaamwoordsgroepen zoals ‘oude mannen’ mag openbreken. Dat mag dan weer wel bij 1-weglaten:

  • Oude mannen zijn dom en oude vrouwen hebben geen humor. [uitgesloten]
  • Jan helpt oude mannen en Marie helpt jonge mannen.

De eerste zin is natuurlijk op zich niet uitgesloten, maar kan dan alleen betekenen dat alle vrouwen humorloos zijn, niet dat dit alleen geldt voor oude vrouwen.

Er is nog een verschil: 1-weglaten vind je ook binnen woorden, maar 2-weglaten niet:

  • fietsbel en huisbel 
  • huisdeur en huisbel [uitgesloten]
  • bebossen en ontbossen
  • bebossen en betegelen. [uitgesloten]

Je laat dus niet zomaar wat weg, een en ander is onderhevig aan zo ingewikkelde regels dat ik hier alleen maar naar Broekhuis en Corver kan verwijzen omdat we hier anders vanavond nog zitten. Maar nu komt het wonderlijke: die regels kennen jullie tegelijkertijd allemaal al! Ooit heb je die ergens opgepikt. Hoe? En waarom?

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Syntax of Dutch, syntaxis

Lees Interacties

Reacties

  1. Rob Duijf zegt

    13 februari 2019 om 12:01

    Taalverwerving? Omdat je van kind af aan de ‘moedertaal’ wordt blootgesteld en gecorrigeerd, slijpt deze in en doe je het dus intuïtief goed, ook al heb je de regels nooit geleerd?

    Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      13 februari 2019 om 14:49

      Ik heb niet de indruk dat kinderen dit soort samentrekking ooit fout doen en daarop worden gecorrigeerd.

      Beantwoorden
  2. Geert Booijj zegt

    14 februari 2019 om 09:05

    beste Marc,

    deel 2 samentrekking vind je wel in woorden, b.v. regelordening en -toepassing. Zie Booij (1985) over coordination reduction in complex words. en in het Duits Herrenmantel- und schuhe.

    hart. groet

    Geert Booij

    Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      14 februari 2019 om 12:39

      Dank je wel, Geert, dat is inderdaad niet helemaal juist.

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Kees Spiering • Met schone lei

We zijn zo gezin als ’t maar kan —
toch loopt ze ver van mij. Verdriet
verslijt ze als kledij. Ons ontgaat
dat het kind geen capuchon draagt

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

PEINTURE

Bij het schilderen van een appeltje sneed hij zich in de vinger

Bron: Barbarber, maart 1968

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1838 Henri Moltzer
sterfdag
1986 Willem Pée
➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d