• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Rijm in de Reynaert

4 mei 2020 door Marc van Oostendorp 1 Reactie

Aan het begin van zijn vertaling van Reynaert de Vos geeft Ard Posthuma meteen zijn visitekaartje af ‘Willem, die Madocke schreef, / en er lang voor wakker bleef / hem zat dwars dat er op heden / van Reynaerts wederwaardigheden / in onze taal geen boek bestond’. Zijn taal is een tikkeltje archaïsch (‘op heden’ / ‘wederwaardigheden’), maar zonder dat het stoort, en soepel genoeg om in een middag door te lezen.

Oorspronkelijk verscheen de vertaling in 2008; de Groningse uitgever Kleine Uil heeft hem nu opnieuw uitgegeven, voor zover ik kan nagaan ongewijzigd, en met ook bijvoorbeeld een ongewijzigd voorwoord. In dat voorwoord zet Posthuma zeg af tegen de hertaling van Ernst van Alphen, die rijmen gebruikte als ‘slagzwaard’ / ‘gedagvaard’, ‘schandstuk’ / tand stuk’ of ‘bloot stond’ / ‘schootwond’. “Zelf heb ik een dergelijke taalacrobatiek gepoogd te vermijden”, schrijft Posthuma.

Het is een criterium waar geloof ik nog maar weinig literatuur over bestaat: in hoeverre dient de vertaler gebruik te maken van dezelfde rijmtechniek als de oorspronkelijke dichter?

Doet Posthuma dat zelf eigenlijk wel? Om dat te achterhalen, moet je eigenlijk meer weten over de rijmtechniek van Willem. Ook die is geloof ik nog niet uitgebreid onderzocht, al is er wel een inzichtelijk artikel van Rik van Daele. Opvallend aan de eerste regels van Posthuma’s vertaling is rijk rijm (heden / wederwaardigheden). vind je sporadisch (in totaal zo’n tien keer) ook wel bij Willem:

In spapen spijker een wulf ghevaen,
Die hem selven hadde ghevaen

Mijn scone liere ende dine hoghe.
Ghawi ende hanghene so hoghe

Aan de andere kant vind ik bij Willem geen equivalent van het volgende staaltje van ’taalacrobatiek’:

Hier ligt Coppe, onze hen,
Die zo goed kon scharrelen,

Sowieso vind je bij Willem eigenlijk geen rijmwoorden die eindigen op twee sjwa’s, met één uitzondering, die meteen laat zien dat de dichter er niet veel raad mee wist:

Ende ghincker met al omme zwinghen.
Ludolf metten crommen vingheren

Feitelijk kende Willem maar twee soorten rijm: beklemtoonde lettergrepen aan het eind van de regel:

Ghi hebt hu anscoen afghedaen,
Ic wane ghi wilt zinghen gaen

of klemtoon met nog een sjwa-lettergreep (of in ieder geval een lettergreep met een gespelde e) na klemtoon). De laatste vorm heeft de meerderheid, waarschijnlijk omdat veel woorden in het middelnederlands nog op een sjwa eindigden:

Die eecke was ontdaen wel wijde.
Des was Reynaert arde blide.

Dit alles betekent dat Reynaert alleen een rijmwoord kon zijn omdat de klemtoon lag op aert:

‘Ghi secht waer,’ sprac Reynaerd,
‘Waeromme bem ic oec vervaert?

Omdat wij nu klemtoon leggen op Rey, en Posthuma zich niet wilde bezondigen op ’taalacrobatiek’, kan hij Reynaert eigenlijk niet in rijmpositie gebruiken, al doet hij dat soms wel (zie hieronder). In plaats daarvan gebruikt hij een keer een verkorte vorm van de naam die bij Willem niet voorkomt:

‘Je hebt gelijk’, antwoordde Reyn,
‘waarom zou je daar bang voor zijn?’

Overigens permitteert Willem zich af en toe – slechts heel zelden – een net-niet-helemaal goed rijm, maar daar wil Posthuma niet aan:

Die pape liet den cruus staf
Ghestichte slaen, slach in slach

de paap met herderlijke staf
rammelde hem duchtig af

Es ghedaen mesdaet, men saelt zoenen.
Men sal den wulf enten beere doen comen

(Ik denk niet dat in Willems dialect staf toevallig rijmde op slag en dat later de spelling is aangepast: staf rijmt elders op gaf en slag op lach.)

Interessant in dit verband is dat de slot-n voor het rijm af en toe kon worden genegeerd:

Hets waer, ghi sout mi hebben ghedient
Van eere saken in den woude,
Daer ghi qualic in hebt ghehouden
Die eede die ic hadde ghezworen.’

Het geldt ook voor slot-s en slot-t:

Die een slouch, de ander warp.
Lamfroyt was hem alre scaerpst

Dat negeren van n, s en t (coronale slot-klanken) is nog steeds niet ongebruikelijk in bijvoorbeeld liedteksten, maar Posthuma waagt zich er nergens aan.

Twee keer wijkt Willem af van zijn strikt gepaard rijm, in beide gevallen om drie regels met hetzelfde rijm achter elkaar te zetten:

Al te langhe, sprac Reynaert,
Doe so namen si up die vaert
Tybeert ende zijn oem Reynaert

‘Getreuzel ligt niet in mijn aard.’
En ze vertrokken met een vaart,
Tybeert en zijn oom Reinaert.

Dit is dus tevens een voorbeeld van hoe Reinaart klemtoon krijgt op de laatste lettergreep. Ook in het andere voorbeeld neemt Posthuma de afwijking van het rijmschema over – dat kan overigens ook moeilijk anders, omdat hij duidelijk ook het aantal regels gelijk wil houden:

Pancer die bever, och Bruneel
Dat water var, dat butseel,
ende dat een coren heere Rosseel

verder de roerdomp Vreetteveel,
en de stijfkoppige Bruneel
en de eekhoorn, heer Rosseel,

Alles bij elkaar blijft Posthuma dus inderdaad dicht bij het rijm van Willem – zelfs als dat soms ten koste moet gaan van de klemtoon of de lengte van eigennamen. Alleen heeft hij af en toe het rijm wat ‘gefatsoeneerd’, een paar uitzonderingen die Willem zich toestond, daar waagt Posthuma zich niet aan.

Voor dit stukje heb ik een rijmwoordenboek gemaakt, waarin alle rijmparen in de Reynaert staan gedocumenteerd. Hier. (Ik gebruikte deze editie op de DBNL om dit automatisch te genereren.)

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: middeleeuwen, Reynaert, Vanden vos Reynaerde

Lees Interacties

Reacties

  1. Wouter van der Land zegt

    4 mei 2020 om 10:11

    “Dat negeren van n, s en t (coronale slot-klanken) is nog steeds niet ongebruikelijk in bijvoorbeeld liedteksten, maar Posthuma waagt zich er nergens aan.”

    In liedteksten wordt toch alles na de laatste beklemtoonde klinker vaak genegeerd? Bijvoorbeeld door Nick & Simon: ‘Ik sluit m`n ogen en denk hoe het begon / Ik lees je gedachten en weet weer waarom’, Robert Johnson: ‘If you cry ‘bout a nickel, you die ‘bout a dime /
    She wouldn’t cry, but the money won’t mind’ en Eminem: ‘Got the Diddy okay so you spent your whole day /
    Shootin’ a video just to fuckin’ dig your own grave’.

    Is er een voorkeur om dat met coronale klanken te doen?

    Dank voor bovenstaande vertaalanalyse. Rijmend vertalen van rijmende teksten vraagt lijkt mij overigens altijd om acrobatiek.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jan van Harten • Boeket

Na zijn heengaan bleef mijn moeder
goed verzorgd achter. Soms was ze druk
bezig om losse gedichten van mij
te lezen om ze daarna te verscheuren.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

VERKEER

Als hielden handen opgeheven naar
een lus zich vast in openbaar vervoer,
zie ik de bomen en hoe roerloos blad
zich vastklemt aan de takken die zich spreiden.

Bron: datering: 1973; postuum gepubliceerd in Tirade, maart-april 1992

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

31 oktober 2025: Nedersaksisch symposium

31 oktober 2025: Nedersaksisch symposium

23 mei 2025

➔ Lees meer
26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

22 mei 2025

➔ Lees meer
25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

Geen neerlandici geboren of gestorven

➔ Neerlandicikalender

Media

Memory, War and Translation

Memory, War and Translation

22 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d