• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Sneustra’s, klungelsma’s en pafstra’s

23 mei 2020 door Henk Wolf 3 Reacties

Door Henk Wolf

Friezen zijn dol op hun -a-achternamen, zo dol dat ze op basis van bestaande patronen in de negentiende eeuw zelfs nieuwe familienamen zijn gaan vormen die niet helemaal etymologisch verantwoord waren. Zo werd -sma, dat oorspronkelijk een familierelatie aangaf, zoals in Jansma, toen ook achter plaatsbepalingen geplakt. Een naam als Dijksma is dan ook het resultaat van Fries-romantisch geknutsel. Dat geldt ook voor een naam als Sjoerdstra, want -stra betekent van oorsprong ongeveer ‘bewoner van’ (zoals in Dijkstra). De precieze etymologie is hier en hier te vinden.

Er is echter nog iets anders en veel interessanters met -sma en -stra. Die achtervoegsels hebben er buiten het domein van de naamkunde een functie bij gekregen: je kunt ze achter een naamwoord plakken om een woord te vormen met de betekenis ‘persoon met de eigenschap die door het genoemde naamwoord wordt beschreven’. Met een werkwoordstam kan het soms ook: de betekenis is dan: ‘persoon die wordt getypeerd door het uitvoeren van de handeling die door het genoemde werkwoord wordt beschreven’. Bewondering spreekt nooit uit zulke woorden op -sma of -stra, ze zijn altijd pejoratief.

Voorbeelden zijn aakliksma (‘akelig persoon’), ûnnoazelsma (‘onnozel persoon’), typstra (’typisch persoon’) en kloatstra (bijna hetzelfde als kloat: nalatig of onhandig persoon), jatstra (‘dief’, in de Tweede Wereldoorlog ook een Fries scheldwoord voor Adolf Hitler) en knypstra (‘persoon die knypt, anderen afzet): mooie kernachtige woorden, die des te krachtiger zijn doordat ze de genoemde eigenschap inherent aan de persoon maken: een aaklike fint kan morgen misschien over z’n akelige bui heen zijn, een aakliksma is akelig van de wieg tot aan het graf.

Veel van die woorden op -sma en -stra zijn gelexicaliseerd: we hebben ze als één geheel in ons hoofd. Toch zijn de achtervoegsels productief: ze worden nog steeds gebruikt om er nieuwe woorden mee te maken. Waarom sprekers dan de ene keer -sma kiezen en de andere keer -stra is mij niet helder.

In de buurt in Groningen waar ik jarenlang gewoond heb, woonden veel Friezen en die duidden de bewoners van de naburige Vogelaarwijk onderling genadeloos aan als dikke sneustra’s. Laatst hoorde ik iemand z’n onhandige kat als klungelsma omschrijven en ik heb ook als eens iemand horen foeteren op de pafstra’s (‘rokers’) voor de hoofdingang van het ziekenhuis.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Naamkunde Tags: Fries, morfologie

Lees Interacties

Reacties

  1. Oscar zegt

    23 mei 2020 om 16:06

    Hm, voor mijn gevoel (ruim 50 jaar in en om Groningen gewoond) is -stra toch net ietsje pejoratiever dan -sma.

    Beantwoorden
  2. M. Helder zegt

    25 mei 2020 om 02:09

    Wat een leuk artikel! Mijn vader duidde iemand van wie hij een grondige afkeer had weleens aan met ‘dy braaksma’. Idiolect? Of zijn er meer voorbeelden waarbij het eerste deel iets anders is dan een eigenschap of handeling van de betreffende persoon?

    Beantwoorden

Trackbacks

  1. Kollum Henk Wolf: Sneustra’s, klungelsma’s en pafstra’s | ensafh schreef:
    23 mei 2020 om 19:13

    […] Lês fierder by Neerlandistiek […]

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

F. van Dixhoorn • het doel van de opticien

maar van binnen
hebben ze
het prettige gevoel
dat ze bij elkaar hoorden

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

APRIL, VROEG

Lang voor de zon opkomt, in licht
nog nat van nacht, niet één geluid
hetzelfde, ziedend fluiten zij
elkander moord en doodslag toe,
de veren die hun messen slijpen,
de snavels die de zon aanvuren,
de vogels die van licht bedaren.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
16 mei 2025: In contact met collecties

16 mei 2025: In contact met collecties

5 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1892 Coenraad van Haeringen
➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d