• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Ze zag volgens zichzelf niemand naast zich

27 mei 2021 door Marc van Oostendorp 2 Reacties

Eva in bekoring, van Johannes Antonius van der Ven In de tuin van het Noord-Brabantsmuseum. Foto: Gerard Stolk, Flickr

Het fascinerendst van de wetenschap zijn toch eigenlijk de puzzels. Zelfs betrekkelijk eenvoudige zaken worden niet begrepen. Waarom zeg je in de volgende zinnen in het Nederlands niet zichzelf maar zich?

  • Ze keek voor zich.
  • Ze zag een slang naast zich.
  • Ze hoorde iemand achter zich.

Hans Broekhuis bespreekt de zinnen in een uitgebreid nieuw artikel dat hij wijdde aan het wonderlijke Nederlandse zich. Waarom we soms zich gebruiken (‘ze verveelde zich’) en soms zichzelf (‘ze beschreef zichzelf’) is op zich al een wonderlijk fenomeen, waarschijnlijk de meeste talen ter wereld hebben dat onderscheid niet, en Broekhuis is niet de eerste auteur die probeert orde aan te brengen in de wonderlijke wirwar. Hij slaagt daar wonderwel in, lees het artikel vooral.

Hij kan bovendien verklaren waarom zich gebruikt moet worden als de voorzetselgroep verplicht is (ze legt het boek naast zich, je kunt niet zeggen ze legt het boek), maar dit soort bijwoordelijke uitdrukkingen waarin het niet verplicht is – ze keek, ze zag een slang, ze hoorde iemand zijn goede zinnen – blijven een raadsel. Het gaat om uitdrukkingen met alleen een van de voorzetsels voor, naast, achter die een locatie uitdrukken en een bepaalde groep werkwoorden die zintuiglijke indrukken beschrijven (kijken, zien, horen). Zichzelf kun je niet op die manier gebruiken (ze keek voor zichzelf, ze zag een slang naast zichzelf, ze hoorde iemand achter zichzelf zijn slechte zinnen of hebben een andere betekenis).

Als aan een van die voorwaarden niet is voldaan, hebben we juist de voorkeur voor zichzelf:

  • Ander voorzetsel: Ze spreekt namens zichzelf [niet: namens zich], ze is heel aardig volgens zichzelf [niet: volgens zich]
  • Ander werkwoord: Ze liep achter zichzelf aan [niet: achter zich aan], ze kocht een cadeautje voor zichzelf [niet” voor zich]

Waarom? Er is niemand die het weet. Ook Broekhuis niet, die oppert dat de eerstgenoemde drie zinnen hierboven misschien een soort idiomatische uitdrukkingen zijn – maar dat verklaart niet waarom die idiomen dan precies deze werkwoorden en deze voorzetsels bevatten. Dat weet Broekhuis zelf ook wel, hij zegt dat hij dit ook maar ‘voorlopig’ oppert. Hij weet het dus niet. En als hij het niet weet, weet niemand het.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: syntaxis, voornaamwoorden, wederkerende voornaamwoorden

Lees Interacties

Reacties

  1. Auke Leistra zegt

    27 mei 2021 om 08:51

    Het valt me op dat ‘zichzelf’ (onder invloed van het Engels?) aan een opmars bezig is: maar al te vaak lees ik ‘zichzelf’ waar eigenlijk ‘zich’ zou moeten staan.
    Een zin als ‘Ze hoorde iemand achter zichzelf’ heeft niet alleen een andere betekenis dan ‘Ze hoorde iemand achter zich’, de rol van dat ‘zichzelf’ is ook minder talig, als het ware, het gaat meer om de persoon ‘zelf’: ze hoorde iemand achter zichzelf, niet achter iemand die drie stoelen verderop zat.

    Beantwoorden
  2. 0gfhdeja zegt

    27 mei 2021 om 12:59

    Het is algemeen bekend dat het wederkerig vnw ZICH in het Nederlands van Duitse herkomst is. (CGN de Vooys: Duitse invloed op de Nederlandse woordvoorraad, Amsterdam, 1946) De alternatieven van voor de 16de eeuw vinden we nog in de dialecten. Voorbeelden: hij wast hem (ipv zich) hij wast hem zelve, hij wast zijn eigen (ipv zichzelf).

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jolanda Kooijmans • Constant

de koeien kauwend en herkauwend in het kikkerbadje
onder de hoge lucht die een zoete pudding is
met ganzen in lange slierten vloekend en tierend
in een groots verband

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LOOPMUIS

Niet eenzamer, maar even eenzaam,
welk huis hij kiest of welke plaats,
zijn poten laten hem niet los,
hij loopt, soms eet hij uit zijn poot,
hij loopt,
tot hij zijn graf haalt, inderhaast.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
16 mei 2025: In contact met collecties

16 mei 2025: In contact met collecties

5 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1777 Nicolaas Anslijn
1910 Jo Daan
1941 Ton van der Geest
sterfdag
2013 Marijke Spies
➔ Neerlandicikalender

Media

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Nachoem W. Wijnberg

Nachoem W. Wijnberg

11 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Kruispunt/Croisement: Nederlands in Noord-Frankrijk

Kruispunt/Croisement: Nederlands in Noord-Frankrijk

10 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d