• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Het heiligenleven van Reynaert?

18 juni 2021 door Jan de Putter 1 Reactie

Een wankele constructie van René Broens

Eind vorig jaar verscheen een nieuwe vertaling van René Broens van Van den vos Reynaerde met een uitvoerig nawoord, waarin hij een voorschot neemt op zijn nog te verschijnen studie over de interpretatie van dit meesterwerk. Willem Kuiper besprak het lovend in deze weblog en schreef ‘kom maar op, René Broens, met je interpretatie!’

Door de tekst te lezen als een parodie op het heiligenleven bij uitstek, de passie van Jezus, zoekt Broens maximale betekenis in de tekst. Dat is een verstrekkende interpretatie, die een stevige onderbouwing vereist. De meeste recensenten staan positief tegenover zijn nieuwe vertaling, maar de reactie op zijn nawoord is er een van eerst zien en dan geloven.

Religieuze overinterpretatie

Broens is niet de eerste die religieuze verwijzingen in de Reynaert bespeurt. Zo ziet hij net als Bouwman en Besamusca in hun editie (p.186) een religieuze allusie in Reynaerts biecht voor de hofdieren. In de bekentenis dat hij als welp bloeddorstig werd na bij het spel een lammetje doodgebeten te hebben, ziet Broens een verwijzing naar het offeren van het paaslam. Bouwman en Besamusca menen echter dat dat het samenspelen van de vos met de lammetjes geïnterpreteerd moet worden als een verwijzing naar een paradijselijke toestand. Dwingend zijn beide verklaringen niet. Het lijkt me een overinterpretatie van Reynaerts verklaring waarom hij het slechte pad opging.

Meer dan een maximale betekenis zoekt Broens in de verzen ‘Dat Reynaert toen straalde van geluk,/lijkt mij geen wonder te wezen./Was hij dan niet van de dood genezen?’ Volgens Broens verwijzen deze verzen naar de wonderbaarlijke redding van een gehangene. Er staat volgens mij niet meer dan dat het niet verbazingwekkend was dat Reynaert uitermate blij was toen hem genade verleend werd. Als de dichter de kwalificatie ‘geen wonder’ gebruikt, is dat niet noodzakelijk een omkering van een mirakel uit een heiligenleven.

Het heiligenleven van Reynaert?

De grootste moeite heb ik met Broens’ interpretatie van het woord ‘vijte’ in de proloog, wat Broens verklaart als ‘vita’, heiligenleven. De dichter zou dit woord als een genresignaal gebruiken om aan te duiden dat de Reynaert gelezen moet worden als een literaire parodie op het genre van heiligenleven. Daarmee sluit hij aan bij de betekenis die Lulofs daar eerder aan gaf. Die wijkt echter af van de nauwkeurige Nederlandse vertaling die Bouwman en Besamusca maakten. Zij kozen ervoor het woord neutraal te vertalen als ‘levensbeschrijving’ in plaats van ‘heiligenleven’. Broens’ totale Reynaertinterpretatie staat of valt met de betekenis die aan het woord ‘vijte’ in de proloog toegekend wordt.

Dat de Reynaert een parodie is op een heiligenleven heeft Broens al eerder naar voren gebracht in verschillende publicaties. Daarop heb ik indertijd met een artikel in Tiecelijn gereageerd door de betekenis van het woord ‘vite’ te onderzoeken. De Middelnederlandse betekenissen van het woord ‘vite’ zijn onderzocht door een corpus aan te leggen van 289 citaten met het woord ‘vite’ en zijn spellingsvarianten. De oudste vermelding van ‘vite’ is te vinden in het Leven van Sint Servaas, een heiligenleven. Jacob van Maerlant schrijft ook over de ‘vite’ van Alexander de Grote, geen heilige, of over de Duitse keizer Otto I, ook geen heilige. Naast ‘levensbeschrijving’, kan ‘vite’ ook ‘leven’ of ‘manier van leven’ betekenen. Jan van Heelu schrijft dat de Saracenen ‘van wilder viten’ zijn. En in de Madelgijs wordt de ‘vite’ gehekeld van iemand die leeft als een beest. In een fabel uit de Esopet houdt een wolf een hond voor dat ze beter niet kunnen ruilen, maar elk hun eigen ‘vite’ houden. Beatrijs gebruikt het woord wanneer ze haar zondig leven opbiecht. Kortom, het woord ‘vite’ wordt in middeleeuwse bronnen niet noodzakelijk verbonden met heiligheid en het betekent niet meer dan ‘levensbeschrijving’. Pas in de negentiende eeuw krijgt het Latijnse woord ‘vita’ in het Nederlands de specifieke betekenis van ‘heiligenleven’. Zowel Broens als Lulofs past deze latere betekenisverschuiving dus anachronistisch toe op het Middelnederlandse woord.

Broens’ constructie

Op uiterst creatieve wijze heeft Broens door gebruik te maken van suggesties van eerdere onderzoekers de vita van Reynaert gebricoleerd. Deze contraptie is een duizelingwekkende intellectuele tour de force, maar helaas ontbreekt het filologische fundament. Het uitgangspunt van Broens dat de Reynaert ‘dialogeert’ met het genre van het heiligenleven is principieel onjuist. De receptie van de Reynaert wijst er veel eerder op dat de tekst niet los te zien is van een lekenmoraal die zelfhandhaving, zich in leven houden en de eer bewaren, centraal stelt. Een soort fabel dus.

Reynaert de Vos. Vertaling en nawoord René Broens. Amsterdam [Stichting Voetnoot] 2020, 202 p., geïll. € 23,00.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Middelnederlands, Middelnederlandse letterkunde, Reynaert, Van den vos Reynaerde, Vanden vos Reynaerde

Lees Interacties

Reacties

  1. Willem Kuiper zegt

    18 juni 2021 om 13:46

    Ik besprak de vertaling positief en welwillend. Ik begrijp ook waarom René Broens die parodie erin ziet. Maar zoals het hierboven door Jan de Putter geformuleerd wordt: “Willem Kuiper besprak het lovend […]” is geen correcte weergave van mijn bespreking.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Het Spaansch en ’t Fransch

Maar weg met u, ô spraak van bastertklanken,
Waarin hyeen en valsche schakals janken;
Verloochnares van afkomst en geslacht,
Gevormd voor spot die met de waarheid lacht

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

IN DROOM

In een bladstille droom
hoorde ik kreunen op de weg.
Mijn vader sprong op
uit zijn stoel bij het raam –
wij waakten die nacht –,
snelde de tuin door, ik ook.

Het licht van de maan
omrandde met scherpe glanzen
boomstronken, een wagenschot,
de struiken, ieder blad.
Ik zelf lag daar in het donker
in de regen languit op het pad.

Bron: Tirade, november-december 1959

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1891 Jef Leenen
sterfdag
1940 Jacob Hiegentlich
1947 Jacobus Heinsius
2022 Thijs Pollmann
➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d