In de Leeuwarder Courant van 20 oktober werd een autoverkoper aan het woord gelaten over de toegenomen verkoop van de Dodge Ram 1500. Hij zei: “Ik verkoop de wagens aan advocaten tot rijschoolhouders”. In die zin zit een opvallende constructie die mij in het Nederlands nog niet eerder was opgevallen.
De zin betekent in mijn interpretatie zoiets als: ik verkoop de wagens aan heel verschillende mensen, waaronder advocaten en rijschoolhouders. Waarschijnlijk is de uitspraak ontstaan uit de gebruikelijke constructie ‘van X tot Y’, waarin X en Y opvallend verschillende zaken aangeven. De constructie ‘van X tot Y’ wordt gebruikt om verscheidenheid uit te drukken.
Een paar voorbeelden van internet:
- … dat betekent dat we ook dit jaar weer veel nieuwe bewoners mogen verwelkomen in Blauwestad! Van starters tot ouderen en van Groningers tot mensen daarbuiten.
- Harrods in Knightsbridge had een reputatie als winkel waar je van alles kon kopen. En dat was ook zo. Van piano’s tot kinderschoenen, van lunchgerechten tot diamanten ringen.
- Ook hij moest op verzoek zomaar 45 minuten uit het blote hoofd een gloedvol betoog kunnen houden over elk willekeurig onderwerp – van kernenergie, opruimen van hondepoep tot de invloed van hardrockmuziek op de jeugd.
De autoverkoper uit de Leeuwarder Courant wilde die constructie waarschijnlijk gebruiken na het voorzetsel aan. Nou is bekend dat Nederlandstaligen er niet van houden om twee voorzetsels onmiddellijk na elkaar te gebruiken. Als het even kan, bedenken ze wat om zo’n opeenvolging te vermijden. Een mogelijke strategie om dat te doen, is het weglaten van een van die voorzetsels. Dat kan niet altijd: als het voorzetsel een duidelijke betekenis heeft, ligt het niet voor de hand om het weg te laten.
Dat de autoverkoper van wegliet, kan dan ook weleens laten zien dat dat in in ‘van X tot Y’ betekenisarm is geworden. Dat betekent weer dat er in de constructie geen metafoor meer zichtbaar is. Vermoedelijk verwezen X en Y er vanouds naar de uiteinden van een schaal, zoals in ‘alle leeftijden waren vertegenwoordigd, van piepjong tot stokoud’. Daarin zit ongeveer dezelfde ruimtelijke metafoor als in ‘hij las het boek van kaft tot kaft’ of ‘ze telde van een tot tien’: X is het beginpunt op de schaal en Y het eindpunt.
In ‘van piano’s tot kinderschoenen’ zien we al geen schaal meer – ik kan althans geen schaal bedenken waarop piano’s het ene uiterste vormen en kinderschoenen het andere. De voorzetsels zijn hun letterlijke betekenis er dus al kwijtgeraakt. Het is dan niet zo gek dat een autoverkoper er eentje van weglaat als het gebruik ervan in een zin wat ongemakkelijk aanvoelt.
Laat een reactie achter