• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

‘dat ic hebbe genomen dat hues terhurst’

10 maart 2022 door Marc van Oostendorp Reageer

Soms bevatten twee zinnen dezelfde woorden, en geeft een klein verschil in woordvolgorde een al even klein verschil in betekenis.

  • Ze zegt dat hij het boek vermoedelijk aan het lezen is.
  • Ze zegt dat hij vermoedelijk het boek aan het lezen is.

Neem die zinnen, proef ze op je tong. Wat is het verschil? De eerste suggereert dat ‘het boek’ al eerder ter sprake is gekomen, de tweede gebruik je eerder als het boek niet eerder ter sprake is gekomen. Het verschil tussen oude en nieuwe informatie! Wie denkt daar ooit aan? Iedereen die het Nederlands moeiteloos aanvoelt.

Ook in het Middelnederlands werd een dergelijk verschil al gemaakt. Dat laat Tara Struik zien in het proefschrift dat ze vorige week in Nijmegen verdedigde. Het verschil was toen op het eerste gezicht anders: het ging niet over de relatieve volgorde van het lijdend voorwerp (het boek hierboven) en een bijwoord (vermoedelijk), maar over het verschil tussen het lijdend voorwerp en het werkwoord. Hier zijn twee zinnen uit het corpus Gysseling:

  • ‘dat ic hebbe genomen dat hues terhurst’ (dat ik heb genomen het Huis ter Horst)
  • ‘die dat riet ghemaect hadde’ (die het riet gemaakt had)

In de eerste zin staat het lijdend voorwerp ‘dat hues terhurst’ na het werkwoord genomen. In de tweede zin staat ‘dat riet’ juist voor ‘ghemaect’. In haar proefschrift laat zien dat die variatie voor een heel belangrijk deel ook verklaard kan worden door nieuwe tegenover oude informatie: in de eerste zin is het waarschijnlijk dat ‘dat hues terhurst’ nog niet genoemd was, maar in de tweede zin was het waarschijnlijk al eerder over het riet gegaan.

In de vroegmoderne tijd verloor het Nederlands gaandeweg de mogelijkheid om het lijdend voorwerp in bijzinnen na het werkwoord te zetten: ‘dat ik heb genomen het Huis ter Horst’ is geen goed Nederlands meer. De mogelijkheid om een verschil te maken tussen ‘het boek vermoedelijk lezen’ en ‘vermoedelijk het boek lezen’ kwam in diezelfde tijd gaandeweg op. Er werd dus een nieuw middel gevonden om het verschil tussen oude en nieuwe informatie te vinden.

Grafiek uit het boek van Struik. ‘Scrambling’ betekent dat het lijdend voorwerp voor het bijwoord staat. OV betekent dat het lijdend voorwerp voor het werkwoord staat. De grafiek New geeft aan hoevaak een lijdend in deze positie staat als hij nieuwe informatie aanduidt; Given doet hetzelfde voor oude informatie.

Struik laat soortgelijke processen zien in allerlei aan het Nederlands verwante talen: het Engels, het Saksisch, het Hoogduits, al was de uitkomst soms anders (in het moderne Engels kun je alleen nog zeggen “that he took Huis ter Horst”, niet “that he Huis ter Horst took”). Ze laat zien hoe betekenisvol heel kleine veranderingen kunnen zijn. En hoe belangrijk kennelijk door de eeuwen heen het verschil tussen oude en nieuwe informatie is geweest voor de taalgebruiker.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: syntaxis, taalkunde, taalverandering

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Anouk Smies • Ik ben geen natuurlijk persoon

Elk antwoord dat niet uit het hart komt
heet geleende kennis en vervalt
Ik draag alleen bij
aan de wereld die ik verlang

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Agenda

26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

22 mei 2025

➔ Lees meer
25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1920 Cyriel Moeyaert
➔ Neerlandicikalender

Media

Memory, War and Translation

Memory, War and Translation

22 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d