Veel media worstelen met vloekwoorden. Rapporteer je iets helemaal, laat je een woord weg, kies je voor een tussenoptie? Een van de bekendste strategieën is het gebruik van asterisken voor sommige letters in een scheld- of vloekwoord (niet te verwarren met het gebruik van alleen symbolen, zoals vaak in stripverhalen gebeurt, en wat een grawlix heet). Zo noem je het woord wel, maar verzacht je het blijkbaar genoeg om mensen tegemoet te komen die er niet op zitten te wachten. Deze strategie fascineert me al jaren. Naar aanleiding van de uitspraak van Will Smith tijdens de uitreiking van de Oscars is ze weer lekker relevant. Wat blijkt: er is grote verdeeldheid over hoe je precies omgaat met die asterisken.

Asterisken

Naar aanleiding van een grap van komiek Chris Rock over Smiths vrouw schreeuwde Will Smith “Keep my wife’s name out of your fucking mouth”. Er wordt natuurlijk veel gesproken over de vraag of Rock zijn grap had moeten maken, en of Smith zo had moeten reageren. Daar gaat het me nu hier niet om. Het gaat me om de manier waarop dit incident wordt gerapporteerd (want wat je er verder ook van vindt, het is nieuws). Daar is flink wat variatie in. Ik heb bijna alle opties met asterisken gevonden:

f*cking (bv hier)
f**king (bv hier)
f***ing (bv hier)
f*****g (bv hier)
f****** (bv hier)

We vinden daarnaast ook vermijdingsopties zonder asterisken, bijvoorbeeld fking (bv hier), f-ng (bv hier), effing (bv hier) en zelfs (expletive) (zie hier). Ook wordt het vloekwoord zelfs volledig weggelaten (bv hier). Opvallend is dat in meerdere gevallen er andere vormen in de kop en de lopende tekst van hetzelfde artikel staan. Natuurlijk maken de tekstschrijvers vaak de kop niet, maar toch is het opvallend. Blijkbaar bestaat het idee dat een vloekwoord anders overkomt op een andere plaats.

Welke is de beste?

Welke van deze opties het meest voorkomt kan ik niet zeggen (je kunt eigenlijk niet googelen op asterisken voor zover ik weet). Een informeel rondje langs verschillende bronnen laat zien dat de optie met alleen een f en verder asterisken in ieder geval vrij zeldzaam is. Logisch wel, want die optie kan begripsproblemen opleveren (zie dit artikel in The Guardian hierover). En herkenning is toch belangrijk in dit soort gevallen. Net als bij constructies, zoals Make America Great Again,kun je variëren (Make Britain Great Again, Make America Gay Again, Make Liberals Cry Again), maar moet je nog een link hebben naar het origineel. Het meest lijken f***ing en f**king voor te komen.

Welke factoren bepalen welke optie wordt gekozen? Ik weet het niet. Voor vrijwel iedere optie is iets te zeggen: alleen de klinker weg (f*cking), afbreken op de lettergreep (f**king), afbreken op de morfeemgrens (f***ing), alleen eerste en laatste letter (f*****g) of alleen de eerste letter (f******). Veel van deze opties zijn best voor de hand liggend. We weten bijvoorbeeld dat het weglaten van een of zelfs alle klinkers uit een woord het begrip niet in de weg zit. Ook zijn woorden nog te begrijpen als je alle letters behalve de eerste en de laatste vtperalast. Toch lijken lang niet alle opties voor te komen: geen ****ing, geen f****ng, geen f*ck*ng (misschien heb ik ze gewoon niet gevonden hoor). Dat laat zien dat er wel een soort consensus is, al verbaast de hoeveelheid variatie me toch flink. Aan de andere kant: juist al die variatie laat mooi zien hoe men hiermee worstelt.

Fucking of verdomme

Opvallend is trouwens ook de manier waarop anderstalige media omgaan met deze uitspraak. Zoals Christopher Bergmann op Twitter opmerkte zijn daar ook nogal wat verschillen tussen. In het Nederlands wordt in meerdere gevallen gekozen voor verdomme/verdomde. Sommige media, zoals de VRT, kiezen voor het bijvoeglijk gebruik (‘je verdomde mond’). Andere, zoals de NOS, gebruiken een tussenwerpsel (‘hou je mond, verdomme’). Nu.nl vertaalt het woord niet, maar gebruikt bijvoeglijk fucking (‘je fucking mond’), hoewel ze het woord wel cursiveren.

Nu is het vertalen van scheldwoorden notoir moeilijk. Kies je voor een woord dat qua betekenis lijkt op het bronwoord, kies je voor een woord dat dezelfde lading heeft, en hoe ga je om met grammaticale beperkingen? In dit geval staan vormen van verdomme inhoudelijk duidelijk ver van fucking af (religie in plaats van seks). Grammatical en qua lading lijkt het me echter wel degelijk de beste optie. Het verbaast me eigenlijk dat het überhaupt vertaald wordt: fucking is in het Nederlands gebruikelijk genoeg om het onvertaald te laten lijkt me.

Asterisk in het Nederlands

Interessant is dat ik weinig Nederlandse media heb gevonden die een ontwijkingsstrategie bezigen (zie wel hier, maar dat lijkt een aangepaste versie van een origineel Engelstalig artikel te betreffen). Zo’n strategie komt wel voor bij andere woorden. Zo noemde bijvoorbeeld voetballer Ahmad Mendes Moreira niet de volledige scheldwoorden die naar zijn hoofd kreeg geslingerd bij de wedstrijd FC Den Bosch – Excelsior in november 2019. Hij rapporteerde zelf o.a. k-zwarte en k-neger. Een opvallende keuze, omdat juist het tweede woord vaak als n-woord wordt genoemd. Maar ook hier speelt herkenbaarheid (helaas) een rol: k-woord-n-woord is denk ik nog wel begrijpelijk, maar duurt nogal lang om echt te vatten. In zo’n weerzinwekkende samenstelling kies je dan blijkbaar voor het woord dat jou het minst erg lijkt, en in dit geval is dat dan toch kanker (iets wat bevestigd werd door de studenten aan wie ik het toen vroeg).

Het moge duidelijk zijn: er wordt in het Nederlands en het Engels anders omgegaan met het rapporteren van scheldwoorden. Ik ben benieuwd naar de motivatie achter de verschillende strategieën. Tijd voor een uitgebreid vergelijkend onderzoek dunkt me, dat lijkt me nou echt *uc*i*g interessant.