• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Schoonheid is waarheid, – waarheid schoon 

22 april 2022 door Marc van Oostendorp 6 Reacties

John Keats

De Britse dichter John Keats had gelijk toen hij in 1819 in zijn beroemde Ode to a Grecian Urn schreef:

Beauty is truth, truth beauty,—that is all
Ye know on earth, and all ye need to know

Wetenschappelijk onderzoek heeft dat nu aangewezen, en in het bijzonder dat de stijlfiguur die Keats hier gebruikt, bijdraagt aan die waarheid.

Dat stijlfiguur heeft de vorm A B B A, in dit geval is A beauty en B truth, het chiasme. Een bekend Nederlands voorbeeld, van P.C. Hooft heeft A = leven en B = droom:

Het leven droom en droom het leven soo gelijck

Grapjes kennen de figuur ook, bijvoorbeeld A = gat en B = sok in beter een gat in je sok dan een sok in je gat. Op de een of andere manier heeft die vorm iets heel erg bevredigends, maar uit een deze week gepubliceerd onderzoek blijkt dat dit bevredigende ook bijdraagt aan het gevoel dat het waar is. (Het artikel staat achter een betaalmuur, maar voor zover ik kan zien geeft dit manuscript de belangrijkste resultaten ook al weer.)

De experimenten in dit onderzoek waren betrekkelijk eenvoudig van opzet. De onderzoekers namen chiasmen en vervingen daarin woorden door synoniemen, zodat je niet-chiastische equivalenten kreeg. In plaats van it’s nice to be important but it’s more important to be nice krijg je dan it’s nice to be important, but it’s more critical to be kind. Deelnemers aan het experiment kregen vervolgens een selectie van zulke zinnen te zien, sommige in hun chiastische en andere in hun synonieme vorm, en hen werd gevraagd hoe juist de gedane bewering was. De chiastische zinnen werden als (net) iets accurater beoordeeld.

Hoe komt dit nu? Volgens de onderzoekers gaat het om verwerkingsgemak. Als je beauty is truth hebt gelezen, zitten de woorden beauty is truth nog vooraan in je hoofd, dus als je daarna truth beauty tegenkomt, hoef je minder moeite te doen. De onderzoekers lieten ook zien dat mensen net iets sneller waren in het beoordelen (en dus het verwerken) van chiastische zinnen dan in zinnen met allemaal andere woorden. Hun suggestie is dus dat deze relatie een causale is: eenvoudige verwerking maakt je eerder geneigd een zin aan te nemen. Uit eerder onderzoek weten we bijvoorbeeld dat dit mogelijk ook de reden is waarom rijmpjes eerder voor waar worden gehouden.

Heel sterk was het effect in de experimenten niet en ook in de werkelijkheid is het waarschijnlijk niet zo dat je een evidente leugen ineens waar maakt door hem chiastisch te formuleren. Maar de kroon op dit alles is natuurlijk het gedicht van Keats die precies in een chiasme de relatie tussen schoonheid en waarheid heeft weten uit te drukken. Bestaat er een goede vertaling van? In de DBNL vond ik er een van Theodoor Wevers: ‘Schoonheid is waarheid – waarheid schoon’, maar daar wordt het chiastische natuurlijk door het ontbreken van –heid aan het eind doorbroken. ‘Schoonheid is waar, waarheid schoon’ zou al beter zijn, maar paste niet in het metrum.

Heeft iemand dit beter vertaald?

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: chiasme, esthetica, psycholinguïstiek, stijlfiguur, taalkunde

Lees Interacties

Reacties

  1. Wouter van der Land zegt

    22 april 2022 om 07:36

    Schoonheid is ’t war(e), ’t war(e) schoonheid
    Schoonheid is waarh’d, waarh’d schoonheid

    Beantwoorden
  2. Peter-Arno Coppen zegt

    22 april 2022 om 08:28

    Als je van jouw vertaling ‘schoonheid is waar, waar schoonheid’ zou maken past het al beter.

    Beantwoorden
  3. Gert de Jager zegt

    22 april 2022 om 11:48

    De tweetalige editie van John Keats Gedichten die in 1991 bij Ambo verscheen geeft vier integrale vertalingen van het gedicht. Vier keer de regel:

    ‘Schoonheid is waarheid, ’t ware schoon’, – zoo luidt D. Spanjaard 1924
    schoonheid is waarheid, wat waar is is schoon Chris van der Weye 1939/1940
    ‘Schoonheid is waarheid, waarheid schoonheid.’ Weet Jan Prins 1945
    ‘Schoonheid is waarheid, waarheid schoonheid’, – al W. Hoogendoorn 1980

    Ik zou zelf afscheid nemen van het lelijke achtervoegsel ‘- heid’, zeker in deze context. Het woord ‘schoonheid’ heeft iets achterhaalds, voor ouderwetse marktkoopmannen: ‘Zeg het ‘es, schoonheid.’ Daarom, met een levende metriek:

    ‘Het mooie is waar en het ware is mooi’. Veel meer

    Beantwoorden
  4. Berthold van Maris zegt

    22 april 2022 om 14:22

    Erg leuk onderzoek. Zou mooi zijn als ook andere stijlfiguren op deze manier, experimenteel en cognitief, onderzocht worden. (Misschien kan een van Nijmeegse hoogleraren daarin het voortouw nemen?)

    Beantwoorden
  5. Maureen Pesch zegt

    23 april 2022 om 11:29

    Het mooie is waarheid
    en waarheid is mooi

    Beantwoorden
  6. Cornelis W. Schoneveld zegt

    23 april 2022 om 19:39

    In mijn bloemlezing Lyriek uit de Engelse Romantiek uit 2019 (ISBN 97894022127232) behoud ik het metrum al volgt:
    “Schoonheid is waar, en waarheid schoon” ( blz. 123).

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

JUNI ’57

Met niets meer bij me dan het te vlug geleefde,
nog in de flarden van haar vertrek gekleed,
loop ik het land op om naar de lucht te kijken
en hoe mijn liefde allengs in niets meer leek
op die voor haar.

Het is een juninacht – de kortste nacht
bijna. Ik voel met mijn hoofd het hooi van de opper
waartegen ik zit. Ik zie een blijvende
zonsondergang boven een vuurtorenlicht
en weinig sterren.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d