• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Onderwerp en gezegde zijn een ANWB-echtpaar

13 juni 2022 door Henk Wolf 2 Reacties

Bron: Facebook-groep ANWB-stelletjes

Om over taal te kunnen praten heb je een vakwoordenschat nodig, net zoals je een vakwoordenschat nodig hebt om over het plaatsen van kozijnen, het leggen van een betonvloer of het lubben van biggen te kunnen praten. Die laatste drie vakwoordenschatten leren de meeste mensen niet op school, maar de vakwoordenschat van het onderwerp taal krijgt iedereen in het Nederlandse taalgebied al als klein kind op school aangereikt. Over taal praten zou dus makkelijk moeten zijn voor wie in Nederland, Vlaanderen of Suriname is opgegroeid.

Was het maar waar. Wat redelijk simpel zou moeten zijn, namelijk het leren van vakwoorden voor kennis die alle moedertaalsprekers van het Nederlands onbewust al hebben, dat is ontaard in iets merkwaardigs dat we ontleedonderwijs noemen en dat aan elkaar hangt van mythen, ezelsbruggetjes, krankzinnige definities, trucjes, focus op bijzaken en vooral: doelloosheid. Vrijwel niemand weet waar die ontleedlessen goed voor zijn, ook leraren Nederlands niet.

Een heleboel dingen kunnen zoveel eenvoudiger. Als je begrijpt dat elke zin in wezen een ultrakort verhaaltje is, met een hoofdpersoon (het onderwerp), waarover iets wordt gezegd (hé, daarom heet het ‘gezegde’), dan begrijp je al veel meer. Als je dan ook nog weet dat een ‘voorwerp’ een zinsdeel is dat in uitgesproken of anders minimaal in gedachte vorm nodig is om het gezegde voor je te zien, dan snap je pas dat de verdere onderverdeling van die ‘voorwerpen’ in ‘lijdend voorwerp’, ‘meewerkend voorwerp’, ‘voorzetselvoorwerp’, ‘oorzakelijk voorwerp’ bijzaak is, geen hoofdzaak.

In de twintigste eeuw zijn generaties leraren erachter gekomen dat visualiseren een sterk middel is om leerlingen inzicht te laten opdoen in ingewikkelde materie. Overal duiken plaatjes op, maar bij ontleedonderwijs gebeurt dat nauwelijks. De plaatjes zijn daar doorgaans PowerPoint-dia’s met ezelsbruggetjes erop en dat is natuurlijk niet echt een visualisering.

Laat ons daarom eens twee zinvolle begrippen om over taal te praten pakken: ‘onderwerp’ en ‘persoonsvorm’. We hebben net al gezien dat taalkundigen naar zinnen kijken als miniverhaaltjes. Veel van onze taalwoordenschat past bij die narratieve metafoor. Als het ‘onderwerp’ degene is waar het zinsverhaaltje over gaat, dan is een persoonsvorm een woord waarvan de vorm door die hoofdpersoon wordt bepaald. In het Nederlands is dat toevallig altijd een werkwoord, maar er zijn ook talen waarin voegwoorden of bijvoeglijke naamwoorden persoonsvormen kunnen zijn.

Die metafoor kun je makkelijk visualiseren. Mijn favoriete visualisering is die van ‘het ANWB-echtpaar’: een in elk geval bij de Nederlanders algemeen bekend beeld van een ouder echtpaar in exact dezelfde jas uit de ANWB-winkel. Zo kun je onderwerp en persoonsvorm ook voorstellen: het onderwerp trekt een bepaalde jas aan, bijvoorbeeld die van de eerste persoon enkelvoud, en spontaan of onder enige druk van z’n eega, kiest de persoonsvorm voor precies dezelfde jas.

Wie een paar plaatjes van echtparen in gelijke zeil- of regenjassen heeft gezien en er om heeft gegrinnikt, kan daarna een onderwerp en een persoonsvorm voor zich zien. Misschien kan ie ze nog niet meteen vinden, maar hij ziet in elk geval voor zich waar ie naar op zoek is.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Jubileum, Jubileum30, ontleden, redekundig ontleden, taalkunde

Lees Interacties

Reacties

  1. Jos Houtsma zegt

    13 juni 2022 om 13:30

    Gaaf!

    Beantwoorden
  2. BeaG zegt

    14 juni 2022 om 20:02

    Mooi uitgelegd! We hebben (taal)leerkrachten nodig die passie voor hun vak hebben en die begrijpen hoe jongeren denken, zodat ze ze enthousiast kunnen maken voor een onderwerp.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vroeg en laat

’t Knopjen zweeg en hoorde ’t aan;
Maar de middag kwam haar wreken,
Deed heur’ boezem opengaan,
En de volle roos verbleeken.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

De leeuw is in het hout geboren,
wortels zijn poten, wortels zijn kop.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

Geen neerlandici geboren of gestorven

➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d