Pap als oerwoord

Dat de vorm van het woord kukeleku niet helemaal toevallig is, kan een kind bedenken – al leert zo’n kind als ze acht is al dat er andere talen zijn waarin nét een wat ander woord hetzelfde geluid weergeeft. Maar hoe zit het met pap?

Ook het feit dat dit woord met pa begint, is misschien niet helemaal toevallig. Dat beweert de Hongkongse onderzoeker Ian Joo in een nieuw artikel in het tijdschrift Linguistics. Joo onderzocht in een representatieve selectie van 66 talen van over de hele wereld wat de naam is van het ‘hoofdvoedsel’ – dingen zoals brood, rijst, aardappel. Wat bleek? Die woorden beginnen opvallend vaak met een lipklank zoals p of m en ook opvallend vaak met een klinker waarbij je je mond wijd opendoet, een lage klinker. Het woord voor gekookt graan in het Koreaans? Bab. Voor cassave in het Guarani zoals gesproken in Paraguay? Madnio. Voor vlees in het Mongools? Max.

Hoe de onderzoeker precies bepaalde wat het hoofdvoedsel was in een bepaalde cultuur, is me niet helemaal duidelijk. Hij ging geloof ik vooral af op wat talige informatie vertelde. Brood (pan) is niet het belangrijkste onderdeel van de Spaanse keuken, maar omdat veel uitdrukkingen toch gaan over brood (nacer con un pan debajo del brazo ‘geboren zijn met een brood onder de arm’) is daarvoor gekozen.

Volgens dat criterium lijkt pap me een redelijke kandidaat voor Nederlands hoofdvoedsel: hij kan geen pap meer zeggen, zij lust er wel pap van, de krenten in de pap. Brood begint natuurlijk ook met een b en de klinker is ook nog redelijk laag, dus het doet minstens ook een beetje mee. Net als voedsel zoals patat en pasta dat we elders geleend hebben, uit culturen waar dat dan weer hoofdvoedsel is.

Wat is de verklaring voor deze overeenkomst? Misschien, zegt Joo, heeft het te maken dat mama, papa enz. veel voorkomende kinderwoorden zijn: ze zijn gemakkelijk te maken, je sluit (m, p) en opent je mond (a). Dat is ook de reden waarom mama en papa wereldwijd favoriete woorden zijn om ouders aan te duiden. Maar bij hoofdvoedsel komt er nog bij dat lipklanken vaak worden geassocieerd met zachtheid – en in veel culturen is hoofdvoedsel zacht. Net als pap.

Ik kan me nog een verklaring voorstellen, en dat is dat precies de beweging die je bij pa maakt, de beweging is van het eten; mond dicht, mond open. En, zoals in het geval van pap, daarna je mond weer dicht.