Jan

Ongeveer zes jaar heeft Jan Renkema op deze plaats zijn Verwarwoordenboek gevuld. Hij houdt er vandaag, met aflevering 300, mee op. Hij heeft beloofd dat hij nog nieuwe stukken voor ons zal schrijven, dus het is helemaal geen afscheid – maar wel aanleiding voor mij om eens wat aardigs over hem te zeggen.

Want in zekere zin begon de samenwerking met Jan op een heel bijzondere manier – een manier die mijn bewondering voor hem alleen maar heeft doen toenemen. Vele jaren geleden schreef ik voor Neder-L een zomerserie over een nieuwe editie van Jans levenswerk, de Schrijfwijzer. Die serie was, laten we zeggen, allerminst positief. Dag na dat uitte ik kritiek op het werk.

Toon

Wat deed Jan? Hij nodigde me uit om te komen spreken op zijn afscheidssymposium. Wat iedere geleerde hoort te doen, en wat maar weinigen kunnen (ik weet niet of ik het zou kunnen): hij incorporeerde de kritiek, hij luisterde ernaar, hij zocht het gesprek op. En hij werd medewerker van dit tijdschrift, waarvoor hij een paar heel zachtmoedige en razend interessante zomerseries maakte.

Het Engels heeft een frase om mensen te complimenteren: ‘you are a gentleman and a scholar’. Als er op één neerlandicus die woorden van toepassing zijn, dan is het Jan Renkema: een man die door en door beschaafd en vriendelijk is, die geen onvertogen woord over mensen zal zeggen. Een man bovendien die het oprecht als zijn taak als taalkundige ziet om mensen te helpen. In zijn visie zijn er groepen taalgebruikers die in officiële situaties – ze moeten een sollicitatie schrijven, of een brief aan de burgemeester – willen weten ‘hoe het eigenlijk hoort’, en die de taalkundige vriendelijk moet uitleggen ‘hoe het eigenlijk hoort’, zonder zelf de hele tijd anderen om de oren te slaan met die kennis. Dat is, denk ik, de intentie van de Schrijfwijzer. Het was ook de toon van Onze Taal, toen Renkema daar (inmiddels lang geleden) redacteur van werd.

Dat is de gentleman. Daarnaast is Renkema ook een scholar in de allerbeste zin van het woord. Die praktisch toepasbare kennis combineert hij met een bijna filosofische blik – op stilte, op communicatie, op de taal van de klassieken en de bijbel. Een man aan wie je merkt dat hij van mensen houdt maar ook van zijn studeerkamer.

Proeven

Overigens kunnen mensen zich vergissen in de gentleman en scholar door hem te onderschatten. Toen alweer enige tijd geleden er heibel ontstond rondom een hoge ambtenaar in ons taalwereldje, was Renkema de voorzitter van de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek (IVN). Terwijl wij, onder andere in Neder-L, aan het schreeuwen en roepen waren en daarbij ook de IVN-achterban aan het woord lieten, kon Jan de ambtenaren op het ministerie ervan verzekeren dat al die trammelant hem óók te ver ging, maar dat er toch echt iets moest gebeuren wilde hij die achterban in de hand houden.

Ondertussen bespraken de hoofdredacteur van Neder-L en de diplomatieke voorzitter van de IVN zonder dat de ambtenaren het door hadden af en toe de te volgen strategie.

De mooiste afleveringen van het Verwarwoordenboek waren degenen die gingen over een heel subtiel, gevoelsmatig verschil. Je voelde Renkema dan de taal aftasten, de woorden proeven om zijn taalgevoel en zijn diepe liefde voor de taal te delen. Ik hoop dat we daar nog heel veel jaar van kunnen profiteren.

Ik, die allesbehalve een gentleman and scholar ben, heb in ieder geval nog veel van hem te leren.