• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Snappen jullie dan nooit iets, stelletje stomkoppen?

30 september 2023 door Marc van Oostendorp Reageer

40 jaar tandeloos (47)

Peter van Straaten, Groepsportret, met enkele van de personages uit (de eerste delen van) De tandeloze tijd. Overgenomen uit de DBNL

Misschien nog wel meer dan andere delen van De tandeloze tijd is De helleveeg een familieroman. Natuurlijk, ook in de eerste delen, met name Vallende ouders en De gevarendriehoek speelt de familie van Albert Egberts een belangrijke rol, zoals er ook later van allerlei personages allerlei trauma’s worden opgerakeld. Maar nooit staat de familie zo centraal, en zelden worden er ook zulke algemene uitspraken gedaan over het familieleven, als:

Familie, dat was loyaliteit door alle weerzin heen. Nee, dat sloeg nergens op, want als ik nu loyaal moest zijn, dan jegens mijn bedreigde moeder – wat betekende dat ik me tegen het serpent Tiny zou keren. Familie, dat was één groot loyaliteitsconflict: dat kwam dichter in de buurt. Hier lag misschien de reden waarom zoveel mensen zich op volwassen leeftijd tegen hun familie keerden, en emigreerden naar andere sociale biotopen. Ze raakten op den duur uitgeput door zoveel tegenstrijdige loyaliteiten. En als ze zich niet van hun familie wisten los te maken, dan restte alleen nog de hoop dat deze of gene spoedig zou sterven.

(Ik vind het altijd interessant als een verteller zich herneemt, zoals hier: hij doet een uitspraak, en zegt dan ‘nee, dat slaat nergens op’. Hier is het nog interessanter vanwege de verleden tijd: niet het slaat maar het sloeg nergens op. Hij geeft dus een gedachtegang weer uit het verleden.)

De helleveeg gaat ook vooral over Albert Egberts’ ándere familie. Waar het in de andere delen vooral gaat over de familie Egberts gaat het in De hellleveeg over de familie van moederskant, de familie Van der Serckt. In beide families zijn de relaties ambigu. We komen nooit écht te weten of Egbert nu Alberts oom is of toch eigenlijk zijn biologische vader, en bij de familie Van der Serckt gaat de ambiguïteit een andere kant op: ‘oom Hasje’ en ’tante Tientje’ zijn allebei min of meer opgevoed door Alberts moeder en daarmee ook op een bepaalde manier een oudere broer en zus van Albert.

Precies die troebelheid – het al benoemde loyaliteitsconflict én het door elkaar lopen van rollen – spreken Albert aan, vertelt hij in De helleveeg:

Ik beminde, naast enkele jonge vriendinnen, regelmatig de bijna veertigjarige echtgenote van de huisbaas, tevens stiefmoeder van mijn beste vriend Thjum. Vooral die laatste positie gaf mijn vrijerijen met haar, al was het niet letterlijk, iets incestueus, misschien ook omdat Thjum en ik gecertificeerde bloedbroeders waren.

Hij is in de eerdere delen al gefascineerd door incest en wil naar bed met zijn nichtje Milli Händel, die misschien zelfs weleens zijn halfzus zou kunnen zijn als Egbert zowel de minnaar van Alberts als van Milli’s moeder is geweest. Hij denkt dat zo’n incestueuze relatie hem mogelijk kan genezen van zijn impotentie, zoals hij in De helleveeg dat probeert door naar bed te gaan met Tiny, die minstens zijn tante is, maar dus ook op een bepaalde manier zijn zus.

En, zo blijkt uit de beschrijving van de seks, zelfs een oedipale vervangster:

Mijn voorstel overviel haar blijkbaar zodanig dat ze vergat te zeggen dat ik vooral moest doen wat ik niet laten kon. Alsof ze zich haastte een bevel uit te voeren, trok ze snel haar benen op, waarbij haar dijen ieder een kant op vielen. Ik drukte haar met twee duimen open. Dichter bij mijn moeder kon ik niet komen.

De troebelheid is ook wat Tiny’s leven kapotgemaakt heeft. Nico van Dartel, de man die haar misbruikt heeft, was een huisvriend van haar ouders. Een aspect uit het verhaal dat daarbij nog niet veel becommentarieerd is, maar volgens mij heel belangrijk is, is dat ze ook verliefd op hem was:

Ik was gek op Nico. Ik hield van die man. Snappen jullie dan nooit iets, stelletje stomkoppen?

In wat bredere zin zijn bijna alle relaties in De tandeloze tijd incestueus, simpelweg omdat vrijwel alle belangrijke personages elkaar op verschillende manieren kennen. Ernst Quispel is niet alleen de advocaat van Albert Egberts, en een van zijn vrienden, maar beiden delen ook het huwelijksbed met Zwanet Vrauwdeunt, en de eerste homoseksuele ervaring die Ernst heeft is met Alberts ‘gecertificeerde bloedbroeder’ Thjum. Hij droomt er bovendien van om samen met Thjum, en tegelijkertijd, langs verschillende kanten, zijn vriendin te beminnen (sowieso een vorm van seks waar meerdere personages bij Van der Heijden van houden).

Familie mag dan één groot loyaliteitsconflict zijn, in De tandeloze tijd houden de meeste personages het uiteindelijk toch liever binnen de familie.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 20e eeuw, 21e eeuw, A.F.Th. van der Heijden, letterkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Daniël Vis • Dit blijft geheim, Luísa

Hoe doe je dat? Is het voldoende
om erover te blijven praten,
de woorden te herhalen?

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

BEDELDEUN

“’k Heb kalk in m’n hoofd,
hoor je ’t rammelen,
hoor je ’t rammelen,
maak je ’t goed?

Heb je niet een paar kousen,
niet een lapje of een hoed,
hoor je ’t rammelen,
hoor je ’t goed?”

(Bedeldeun)

Bron: Barbarber, januari 1961

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
10 juli 2025: Hofwijck en het lezen van maakbaar landschap

10 juli 2025: Hofwijck en het lezen van maakbaar landschap

4 juli 2025

➔ Lees meer
29-30 september 2025: Struggling Sovereignty

29-30 september 2025: Struggling Sovereignty

3 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1871 Kornelis ter Laan
1912 Félicien de Tollenaere
➔ Neerlandicikalender

Media

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Plein Publiek: Nadia de Vries

Plein Publiek: Nadia de Vries

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Van Tamazight tot straattaal – met Khalid Mourigh

Van Tamazight tot straattaal – met Khalid Mourigh

2 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d