Het is al opmerkelijk als de ene politicus aangifte doet tegen een andere politicus – je zou hopen dat men zijn onenigheid kan uitspreken in de Tweede Kamer. Maar de aangifte die Geert Wilders gisteren deed tegen zijn collega Frans Timmermans is wel heel vreemd. De laatste had dit weekeinde in een toespraak voor zijn partij gezegd:

Mensen onze taak is helder. Wij zullen niets nalaten om te voorkomen dat Wilders in dit land aan de macht komt.

Volgens Wilders is dit opruiing tegen het openbaar gezag. Ik neem aan dat dit betekent dat de advocaat vond dat ‘bedreiging’ of ‘aanzetten tot geweld’ hier niet aan de orde waren. Of de persoon Wilders (momenteel fractieleider) inderdaad als ‘openbaar gezag’ kan worden aangemerkt, laat ik graag over aan juristen. Intrigerend is namelijk ook de definitie van opruiing die de advocaten hanteren:

Het begrip opruiing moet worden opgevat als het aanzetten tot iets ongeoorloofds. Wanneer de uitspraak van Timmermans wordt getoetst aan de hand van dat criterium, dan kan er geen twijfel over bestaan dat die uitspraken daartoe (kunnen) aanzetten. Timmermans ziet het als de taak van hem en de groep waartoe hij behoort (blijkens de opmerking ‘Mensen, onze taak is helder’) om ‘niets na te laten’ om te voorkomen dat Wilders in dit land aan de macht komt. Deze dubbele ontkenning (niets wordt nagelaten) betekent dat (volgens Timmermans) alles kan en zal worden ingezet. Hieronder valt (dus) ook enig strafbaar feit.

Strikt genomen klopt dit natuurlijk: als je zegt dat je niets zal nalaten, betekent dit ook dat je bijvoorbeeld kunt overgaan tot het paaien van Wilders met 100.000 gouden dukaten zodat hij met pensioen gaat, het doorsteken van de dijken zodat het hele land onderstroomt, het proberen kiezers van Wilders te verleiden alsnog op GroenLinks/PvdA te stemmen door Frans Timmermans gehuld in slechts een pauwenveer een paaldans te laten uitvoeren, en het bederven van de stembiljetten door er roze inkt overheen te gieten. Maar dus ook een groot aantal strafbare feiten (inbreken in Wilders’ computer, keihard over de snelweg rijden om te laten zien hoe stoer je bent, enz, enz..) .

Pubers

De vraag is echter of er iemand is die dit zo zouden interpreteren. De letterlijke betekenis die de advocaten bedoelen (alles, alles, alles) is simpelweg enorm onwaarschijnlijk. Natuurlijk gaan Timmermans en de zijnen niet letterlijk alles doen wat ze maar kunnen verzinnen. Er zit een zekere beperking in, en het is niet logisch om te denken dat strafbare feiten niet onder die beperking vallen.Als we praten, praten we normaal gesproken binnen een bepaalde context, en die context beschouwen wel als gegeven.Als een bakker stelt dat ze ‘niets zal nalaten’ om het lekkerste brood te maken van de stad, gaan we er niet vanuit dat ze daarmee stelt er niet voor terug te deinzen om alle andere bakkers een kopje kleiner te maken. Ze zegt dat ze alles zal doen dat in haar vermogen ligt.

Bij nadere analyse van de aangifte valt ook nog het eigenaardige gebruik op van het woord ’taalkundig’. Het voorafgaande is voor mij – tweederangs-taalkundige, derderangs-taalkundige, maar hoe dan ook taalkundige – een taalkundige analyse. De advocaten schrijven echter:

Het toebrengen van fysieke schade aan Wilders behoort (in elk geval) taalkundig, maar ook in de context waarin Timmermans zijn uitspraak deed, tot de categorie van ‘niets nalaten om te voorkomen dat Wilders aan de macht komt’.

Voor hen betekent ’taalkundig’ dus zoiets als ‘volgens de letterlijke betekenis van alle woorden’. Maar dat lijkt mij geen taalkundige interpretatie, maar een puberale. Zoals mensen die op de vraag ‘kun je mij de melk aangeven?’ ja antwoorden zonder iets te doen, pubers zijn en geen taalkundigen.

Mensen in de zaal

Wilders is natuurlijk zelf niet wars van retorische hyperbolen. De analist Chris Klomp heeft er al op gewezen dat de PVV’er zo’n tien jaar geleden stelde ‘er alles aan te zullen doen’ om een moskee in Rotterdam te sluiten, en dat hij er enkele jaren geleden ‘alles aan zou doen’ om het kabinet te laten vallen. Toen dacht volkomen natuurlijk niemand aan geweld.

Belangrijk is ook nog de interpretatie van onze in de zinsnede onze taak. Opruiing betekent niet dat je zelf aankondigt iets te doen, maar anderen daartoe aanzet. Volgens de advocaten gaat betekent onze in dit geval ‘Timmermans en de groep waartoe hij behoort’, en dat is op zich juist, maar wie behoren tot die groep als Timmermans een toespraak houdt op een partijcongres? De meest logische interpretatie is: de mensen die samen het kader van die partij uitmaken. En die zullen daarbij politieke middelen gebruiken, en bovendien zijn dat niet zozeer derden. Ik geloof dat de advocaten de mensen in ‘mensen, onze taak is helder’ interpreteren als gelijk aan de onze, maar dat lijkt me nogal vergezocht. De mensen, dat zijn de mensen in de zaal, de onze zijn de politici waarop zij hebben gestemd.

De context is in zulke zaken alles. Natuurlijk, als Frans Timmermans, aaiend over zijn revolver en achteloos zwaaiend met tienduizenden dollars, tegen een bende zware jongens de bovenstaande woorden had gesproken, hadden zijn woorden als opruiend kunnen worden gezien (tenminste als Wilders deel is van het openbaar gezag, wat ik dus niet weet). Sterker nog, dan was het juist weer onwaarschijnlijk dat hij had bedoeld dat Wilders moest worden dwarsgezeten door leuke woordgrapjes te maken in de Tweede Kamer.

Eng mannetje

Overigens hebben de advocaten van Wilders op één punt wel gelijk: het verweer uit kringen van GroenLinks/PvdA was dat Timmermans zich versproken had. In zijn tekst zou oorspronkelijk hebben gestaan ‘wij zullen het niet nalaten om te voorkomen dat Wilders aan de macht komt’. Maar het is onduidelijk of dat nu wel iets anders betekent, terwijl het eigenlijk veel slechter geformuleerd is.

Briljante woorden zijn het alles bij elkaar zeker niet van Timmermans. Wat mij betreft is het nogal over the top en zelfs kun je, afhankelijk van je smaak, zeggen dat het geen pas geeft zo persoonlijk te worden – zelfs niet bij een politicus die er zelf niet voor terugdeinst een vertegenwoordiger van het openbaar gezag (een staatssecretaris) uit te maken voor ‘een eng mannetje’ –, maar om nu te zeggen dat je die woorden dan ook maar letterlijk moet nemen en dat Timmermans letterlijk alles wil doen voor zijn politieke doel, dat gaat wel wat ver.