Omrop Fryslân heeft een merkwaardige manier om over mensen te schrijven. De onderstaande kop is daar een voorbeeld van:

Op die kop is wel meer aan te merken, maar waar het me hier om gaat, is de combinatie “frou (18)”. Het woord frou en de leeftijdsaanduiding 18 passen namelijk niet bij elkaar.

Waarom? Laat ik een analogie geven. Stel dat mevrouw Jansen uit het raam kijkt en dan tegen haar man zegt: “Er zitten vogels in de boom”. En stel dat die vogels allemaal pinguins zouden zijn. Zou meneer Jansen dan, als ie even later toevallig zelf naar buiten kijkt, het gevoel hebben dat zijn vrouw hem volledig heeft geïnformeerd? Vermoedelijk niet.

Dit is natuurlijk een extreem geval van afwijking van het verwachtingspatroon, maar we zien overal in de taal dat we meer informatie geven naarmate we meer afwijken van wat anderen in onze taal-en-cultuurgemeenschap vermoedelijk verwachten. Als iemand je in Nederland of Vlaanderen vraagt of je “een glas melk” wilt, verwacht je dat je een glas witte koemelk krijgt. Is het anders, dan verwacht je dat de ander in plaats van “melk” bijvoorbeeld “schapenmelk” of “biest” zegt – tenzij natuurlijk de context dat overbodig maakt: als de vraagsteller z’n geit zit te melken of naast een jonggekalfde koe staat, dan is het natuurlijk anders.

In het Fries worden mensen doorgaans aan de hand van twee eigenschappen in een gesprek geïntroduceerd. Dat zijn hun geslacht en de levensfase waarin ze verkeren. Wordt de levensfase niet genoemd, dan is het net als bij de vogels en de melk, dan wordt er een ongemarkeerde voorstelling opgeroepen. Dat is die van iemand die, zeg, tussen de dertig en de zestig jaar oud is.

Zo zijn er in de Friese cultuurgemeenschap vier leeftijden: als eerste een kinderleeftijd, waarin geslacht nog niet genoemd hoeft te worden, dan de leeftijd die ongeveer de puberfase en de jongvolwassenenfase omvat, dan als derde de ongemarkeerde fase die ik net heb genoemd en dan tot slot de bejaarde fase.

Ik ben nagegaan of en hoe Friezen in Nederland en Duitsland die fasen aangeven. Van de Friestaligen in het Saterland heb ik geen duidelijk beeld gekregen, maar voor de sprekers uit de Nederlandse provincie Friesland en het Duitse Noord-Friesland is het behoorlijk eenduidig: ze onderscheiden die fasen. Ze hebben daarvoor verschillende middelen ter beschikking. In de puberale/jongvolwassen fase komt in het Nederlandse Friesland bijvoorbeeld voor: jong frommeske, jongfaam, jongfeint, jongkearel, jongbaas, mantsje. In de oudste fase komt bijvoorbeeld voor: âldminske, âlde frou, âld frommes, minsken op jierren, moai jierrich minske, âldman, âldbaas, âldkeardel, âlde man. Het kan ook specifieker: een zichtbaar bejaarde man in een collegebank is bijvoorbeeld in studint op jierren.

Ik heb mijn gegevens betrokken uit volksverhalen (vooral uit de 20e eeuw), uit een enquete onder ruim 300 Friestaligen en uit Friestalige media.

Daaruit bleek dat er één medium is dat afwijkt van het gebruikelijke patroon en dat is Omrop Fryslân. Dat maakt van alle jongfeinten en jonge froulju simpel een man of een frou. Dat is onnatuurlijk en daar zouden de Omrop-mensen wel iets beter om mogen denken.

De hier beschreven resultaten staan beschreven in het artikel Lebensphasen im pragmatisch-diskursiven System des Friesischen und des Niederländischen, dat kortgeleden in het tijdschrift Leuvense Bijdragen is verschenen.