Bij de discussie over hoe het Centraal Examen van het schoolvak Nederlands vormgegeven moet worden, neemt Helge Bonset in een van de commentaren een ferm standpunt in: ‘Nederlands is primair een vaardighedenvak […].’ (Bonset 2024)

Het probleem met vaardigheden is dat ze niet op zichzelf staan. Vaardigheden hebben inhoud nodig om te kunnen bestaan. Als je een spreekbeurt houdt, dan gaat die spreekbeurt ergens over. Zonder inhoud zijn al je spreekbeurtvaardigheden nutteloos en kun je hooguit een eloquente speech houden die nergens over gaat.

Om leerlingen goed voor te bereiden op vaardigheden (die op examenniveau afgetoetst worden – da’s niet niks hoor), moet er heel veel aan inhoud gedaan worden. Als je een tekst voor je neus krijgt die je inhoudelijk niet begrijpt, dan heb je niets aan leesstrategieën. E.D. Hirsch maakte in zijn boekje Cultural Literacy een vergelijking tussen honkbal en lezen:

If reading were just hitting the right alphabetic ball with the right phonic bat, or just learning ‘text strategies,’ it would be like baseball. We could teach everybody to groove their swings and watch for the seven different types of pitches. The trouble is that reading for meaning is a different sort of game entirely. It is different every time, depending on what the piece of writing is about. Every text, even the most elementary, implies information that it takes for granted and doesn’t explain. Knowing such information is the decisive skill of reading. (Hirsch 1988, p. 112)

Ja, de vergelijking met honkbal is nogal Amerikaans – maar het is ook een Amerikaans boekje. Het gaat erom dat de bal bij het honkballen door de pitcher op zeven manieren gegooid kan worden. Daar kun je op trainen. Maar teksten zijn er in meer dan zeven manieren. De enige manier om daarop te trainen is je kennis vergroten, want met slechts leesstrategieën ga je het niet redden en zul je een tekst nooit ten volle kunnen begrijpen.

Ik pleit daarom voor een inhoudsrijk schoolvak Nederlands, boordevol kennis over cultuur, literatuur, maatschappij, taal, beeldtaal en dat soort dingen. Kennis gaat voor de vaardigheid uit. Zonder kennis over panda’s kun je geen spreekbeurt over panda’s houden. Met kennis over panda’s, maar zonder speekbeurtvaardigheden kun je wel een spreekbeurt over panda’s houden. Het zal niet zo’n beste spreekbeurt zijn, maar het is er een. En een slechte spreekbeurt is nog altijd een betere spreekbeurt dan geen spreekbeurt.

Met leesvaardigheid is dit ook zo. Je zult een hoog percentage van de woorden en begrippen moeten kennen om een tekst begrijpend te kunnen lezen. Helaas houdt het eindexamen daar geen rekening mee. Je krijgt als examenkandidaat teksten voor je kiezen waar je je inhoudelijk niet op voor kon bereiden.

Het betekent dat leerlingen met een rijke culturele achtergrond en die van huis uit veel kennis van de maatschappij hebben meegekregen een voorsprong hebben ten opzichte van leerlingen uit een armere culture omgeving. Leerlingen met een hoge mate van culturele geletterdheid zullen hun vaardigheidstoetsen beter maken dan leerlingen die minder cultureel geletterd zijn.

Wat kunnen we daaraan doen? Mij lijkt de oplossing simpel: de examenkandidaten krijgen ruim van te voren te horen wat het thema / de thema’s van het examen zijn. Dan kunnen de leerlingen zich inlezen, dan kunnen de leerlingen informatie tot zich nemen om deze informatie te verwerken tot kennis. En deze kennis kan ingezet worden in lees- en schrijfexamens. Voorbeelden van thema’s zijn:

• De receptie van de dichtbundels van Rutger Kopland.
• Het taalgebruik in de troonredes sinds 2013.
• P.A. de Génestet als studentikoze dominee-dichter.
• TV-debatten in de aanloop van de Tweede Kamerverkiezingen in 2023.
• Krakerspamfletten uit de jaren 70 en 80 van de 20e eeuw.
• Drogredenaties in de columns van Hugo Brandt Cortius.

Als leerlingen zich goed kunnen voorbereiden op het examen, dan kunnen we met een gerust hart Helge Bonset gelijk geven: Nederlands is primair een vaardighedenvak.

Gehanteerde literatuur

Bonset, Helge (2024, 23 nov.). De nieuwe conceptexamenprogramma’s Nederlands. Op Neerlandistiek: https://neerlandistiek.nl/2024/11/de-nieuwe-conceptexamenprogrammas-nederlands/

Hirsch, E.D. (1988). Cultural Literacy. What every American needs to know. Vintage Books