Ik schrijf wel veel over de grotetaalmodellen, maar ik sta er toch iedere keer weer van te kijken. Het gevoel is voor mensen van mijn generatie bekend van een jaar of dertig geleden, toen het internet doorbrak: wat verandert onze wereld snel, en wat zullen we daar niet allemaal mee kunnen doen. (Ik ben bij dit tijdschrift begonnen in 1996 als redacteur die precies de ontwikkelingen van het internet in de neerlandistiek in de gaten zou houden. Een en al optimisme was het – kijk eens hoe we van alles en nog wat aan iedereen ter beschikking kunnen stellen. En kijk eens wat er van gekomen is! De DBNL, het Handboek Vakdidactiek, LitLab, het Taalportaal, en wat niet al!

Alleen dat de macht uiteindelijk gegrepen zou worden door types als Mark Zuckerberg en Elon Musk, dat konden we niet voorzien.

Er is daarom nu ook al vanaf het begin meer reden om je zorgen te maken: Zuckerberg en Musk zitten al aan de knoppen waar het om kunstmatige intelligentie gaat. Maar dat is alleen maar reden te meer om alles van nabij te volgen. Indertijd kwamen de geesteswetenschappen wat traag op gang, waar het ging om aanpassingen aan de moderne tijd – nog steeds is er trouwens geen diamond open access tijdschrift voor ons vak. Laten we de ontwikkelingen nu dan toch minstens wel gespannen volgen. Je kunt er voor zijn of ertegen zijn, maar denken dat het een hype is die wel weer overwaait.

State-of-the-art

Gisteren mocht ik even gebruik maken van een betaald abonnement op ChatGPT, dat onder andere ‘deep research’ kan doen, diep onderzoek. Je formuleert een onderzoeksvraag, en wacht een half uur. Dan heb je een compleet onderzoeksrapport. Hier is de vraag die ik stelde:

Schrijf een wetenschappelijk artikel in het Engels, gericht op een internationaal publiek, over de de dialectologische verdeling van ‘friet’ of ‘patat’ in het Nederlandse taalgebied. Baseer je zoveel mogelijk op bestaande bronnen. Genereer ook grafieken, en maak van het geheel een TeX bestand.

En hieronder staat het artikel van 15 pagina’s dat ChatGPT in een paar minuten schreef. Natuurlijk is het niet een vreselijk interessant onderwerp: er valt nu eenmaal niet echt veel over te melden, en er is nauwelijks serieus onderzoek naar deze kwestie. Het leest als een parodie op onderzoek, maar dat komt volgens mij door het onbenullige onderwerp, waarover eigenlijk geen echt diepgaand onderzoek is gedaan (of nodig is).

Toch vallen er een aantal zaken over op te merken, zoals dat het gegeven de beperkte bronnen wel een uitputtend en goed gestructureerd wetenschappelijk artikel over het onderwerp is. Wie als Engelstalige wil weten wat de state-of-the-art is op dit gebied, kan echt wel bij dit artikel terecht. Het systeem genereerde bovendien een bruikbare nieuwe kaart over het verschijnsel. En dan moet je je eens voorstellen als je de chatbot voorziet van je eigen data over echt onderzoek. (Helemaal perfect is het overigens niet, er is bijvoorbeeld alleen maar 1 kaart terwijl het abstract beweert dat er meerdere zijn. Ik heb ook een paar onvolkomenheden in de opmaak verbeterd; aan de inhoud heb ik niets veranderd.)

In andere vakgebieden schijnen de redacties van tijdschriften al overstroomd te worden met door chatbots geschreven artikelen, die dan weer beoordeeld worden met behulp van andere chatbots. Zo kan de hele wetenschap geautomatiseerd worden. Ons vakgebied is daar nu nog te klein voor, maar ik voorspel: dit gaat ook gebeuren, al is het dan misschien pas over 10 jaar.

Theorievorming

Het lijkt mij voor iedere neerlandicus belangrijk om kennis te nemen van dit artikel, niet omdat de patat-friet-kwestie nu inherent zo interessant is, maar omdat wat ik hier toon een paar jaar geleden nog volkomen ondenkbaar was: een wetenschappelijk artikel op ons vakgebied geschreven door de computer. (En geloof me, dit is toevallig taalkunde, maar voor de letterkunde kun je hetzelfde kunstje vertonen.) Ik vind het vooralsnog veel lastiger om een goede blogpost te laten maken: precies de eigenaardige draaien en zwaaien en het onverwachte en persoonlijke dat een blogpost maakt is veel lastiger na te doen. Academische stijl is aan zoveel regels gebonden dat je het eigenlijk wel kunt imiteren.

Een mogelijk gevolg is dat de wetenschap nog meer gereduceerd wordt tot wat het altijd al was: het stellen van de juiste vragen. Mijn patat-frietvraag was niet bijzonder goed, en levert daarom een matig antwoord op. Maar als het antwoord altijd kan worden uitgezocht door de chatbot, is de mens nodig om die vragen te stellen.

Een ander gevolg is, wat mij betreft, dat de theorievorming centraal moet staan in het onderzoek. Ja, de feiten zijn boven water te krijgen, maar als de chatbot van iedere onderzoeker iedere dag 10 artikelen kan uitscheiden – meer dan die onderzoeker zélf lezen kan –, dan hebben we manieren nodig om alle resultaten tot nuttige inzichten samen te vatten. En die nuttige inzichten, die noemen we theorie.

Appendix

Dit is een artikel over een wat serieuzer onderwerp, waarover meer literatuur is. Het is een heel redelijke samenvatting, al zijn er wat rare dingen. Zo illustreren sommige voorbeelden duidelijk de bewering die gemaakt wordt, behalve dat ze net geen Nederlands zijn (brod) en staat er aan het eind alleen maar een ‘selectie’ van de bronnen. Ook praat het model een paar keer tegen zichzelf (‘Not sure’). Toch zou je hier volgens mij in een dag of 2 een redelijk artikel van kunnen maken.

Dit was de prompt: “Write a literature review on the phonetics and phonology of voiced vs voiceless consonants in Dutch. The emphasis should be on the theoretical implications of the findings, both for phonology and for phonetics. Target journal is the Journal of Linguistics. Make the whole into a docx-file and include graphs and figures where necessary.”

Dit was na 15 minuten wachten het resultaat: