Dit boek is pas uit. Het is heel geestig en zelfs hier en daar ontroerend, en dat is een grote zeldzaamheid, is mijn particuliere ervaring. Vooral leuk vind ik hoe de Schotse schrijver Alasdair Gray – noblesse oblige – alle mogelijke poten onder de kapitalistische eigenwaan van de in het boek optredende Engelsen zaagt. O wat worden ze gehaat, die Engelsen, in Ierland en Schotland, en met reden natuurlijk.
Er schijnt ook een film van te zijn, die mensen gezien hebben. Maar die – hoor ik – op cruciale punten dan wel weer afwijkt van het boekverhaal. Ik had in elk geval aan het boek zoveel plezier, dat de film me niet trekt.
Toen de vertaling al helemaal af was, opgemaakt en gezet, geheel gefacsimileerd naar de door de schrijver zelf vormgegeven oorspronkelijke uitgave, was de uitgever zo vriendelijk mij nog een luttel lijstje te sturen met woorden waarin ik me wat de spelling betreft niet aan de huidig vigerende regels had gehouden.
Godverdegodver! Had dat niet wat eerder gekund? En ik was geneigd mijn moede hoed aan de kapstok te hangen en te zeggen Doe dan maar, toen ik een PS kreeg dat het natuurlijk kon blijven staan zoals het er stond, als ik erop stond dat het zo zou blijven staan. En bij nadere bestudering van de lijst dacht ik Ja, laat ook maar staan ook zoals ik het geschreven heb, want als je het volgens de regels schrijft kotst ende walgt het schriftbeeld me aan.
Alles is er mis met de oude nieuwe spelling, om te beginnen de rigiditeit. Rigiditeit die het spellen ‘makkelijker te leren’ zou moeten maken, maar waarin dan toch weer zoveel uitzonderingen geslopen zijn, dat je er nog steeds geen wijs uit wordt. Rigiditeit ook, die zich soms wel, dan weer niet iets aantrekt van de oorsprong van woorden, als er bijvoorbeeld in Franse leenwoorden accents aigus worden geschrapt, kennelijk omdat het een open klinker is, d.w.z. eentje die niet gevolgd wordt door een dubbele medeklinker.
Het is misschien makkelijker het lijstje langs te lopen. Kunnen lezers van Arm ding ook zelf meeëmenderen, dubbel handig. Dit is het, met geïntercaleerd, tussen vierkante haken, mijn ideeën desomtrent.
TUSSEN-N
zedepreek zedenpreek
[zedepreek is een enkel begrip, zedenpreek is een samengesteld begrip, een preek over zeden, wat toch weer wat anders is]
zieleheil zielenheil
[dat begrijp ik als het heil van meerdere zielen, terwijl het toch altijd alleen maar om één zieltje gaat, de n vind ik dus verwarrend]
beddegoed beddengoed
[van die tussen-n zie ik evenmin het nut in]
bediendenstand bediendestand
[o ja, weer zo’n uitzondering, als het woord twee meervouden heeft… Heb je eens een terechte tussen-n, net als met gedachten bijvoorbeeld, is die plotseling weer fout]
wolkenloos wolkeloos
[het is mij een raadsel waarom dat dan weer zonder n moet]
hartebloed hartenbloed
[die n ga je vanzelf uitspreken en daar wordt het lachwekkend van, en dat is niet de bedoeling]
hondekoppige hondenkoppige
[Cerberus?]
HUN-HEN
voor hun voor hen
[‘hen’ vertik ik, onnatuurlijker kun je het niet krijgen]
van hun van hen
hoezeer ik hun nodig had hen
niemand hun nodig heeft hen
C-K
acte akte
[hier zou ik zeggen, nou om godswil dan maar, maar aktetas dan, is dat geen actentas?]
produkt product
[hier ook maakt het mij niet uit]
produktief productief
[hier idem de dito]
fabrikaat fabricaat
[vind ik eveneens best]
krepeerden crepeerden
[dit vind ik jammer, krepeerden met een k vind ik veel sterker en laat ik dus het liefst staan]
frank franc
[die oude munteenheid heette in Nederland toch franken, frankjes met een k?]
corset korset
[van alles moet plots met een c, maar korset dan weer met een k – gek word je ervan, maar ook hierin ga ik niet mee, een corset met een c is veel corsetteriger]
LOSSE DINGEN
procédé procedé
[hier ben ik mortjebus tegen, ik ga automatisch zeggen ‘pro-suh-dee’ als ik het zonder tweemaal é lees]
praktizerend praktiserend
[uitspraak gaat voor, vandaar de z, anders denk je nog dat je het met een s moet uitspreken]
doughnut donut
[tja, hangt er een beetje van af wie het zegt; als het een bekakterik is, dan is doughnut beter natuurlijk]
houri hoeri
[die spelling moet kennelijk vernederlandst]
toost toast
[en die niet, curieus – ik heb me laten vertellen dat ze de voorkeursspelling, die in veel gevallen dus tot ‘enig juiste’ spelling verheven wordt, lieten afhangen van de frequentie in het Nederlands, vandaar dat ze opteerden voor kwantum-mechanica, want het woord kwantum, van de Kwantum-hallen, kwam veel vaker dan voor quantum. Zo idioot is het.]
beddewants bedwants
[drielettergrepig is welluidender]
émigré emigré
[zelfde probleem als met procédé procedé, ik ga automatisch ‘uh-migree’ lezen]
boxclubs boksclubs
[oké misschien, maar -xc- ziet er toch beter uit dan -ksc-, niet dan?]
het rooms-katholicisme met al haar feilen zijn feilen
[dat soort betweterigheid vertik ik ook. De Kerk en de kerk zijn net zoals het Schip vrouwelijk bij mij]
Er is sinds 1995 veel behartenswaardigs geschreven over wat Menno Wigman indertijd de Swiebertjen-spelling noemde, een goed stuk is bijvoorbeeld dat van Jan Nijen Twilhaar op neerlandistiek, hier, met de reacties daarop, maar intussen zitten we dertig jaar later nog steeds met het gedrocht opgescheept. Ik zie als enige uitweg uit het moeras er gewoon wat minder strikt en krampachtig mee om te springen, op school en op redacties – wat mijn uitgever gelukkig doet. Fout is ook goed. Fout is soms zelfs beter.
Dit stuk verscheen eerder als VandaagsVertaalProbleem.
Meer over regels en spelling en hen vs. hun en andere kwesties, zie bv. blog 110 Regels, 274 Door persklaarversmurfers omringd, 298 De hennen en de hetten, 352 Interpunctie en verder onder de R van redactionele ingrepen, redactioneels en regels en de dood in de pot in het doorlopend bijgewerkte register van blog 345, hier. Over Arm ding stond er net een recensie op Tzum, hier.
Over die tussen-n en andere spellingperikelen heb ik ook al eens (in 2005) mijn zegje gedaan:
‘De terreur van de spelling’
https://www.janstroop.nl/oudesite/columns/terreurspelling.shtml
“Fout is ook goed. Fout is soms zelfs beter.”
wolkenloos wolkeloos
[het is mij een raadsel waarom dat dan weer zonder n moet]
Volstrekt logisch: wolkeloos is een afleiding, wolkendek is een samenstelling.
toost toast
Vanzelfsprekend: het zijn twee aparte woorden met een eigen betekenis.
het rooms-katholicisme met al haar feilen zijn feilen
[dat soort betweterigheid vertik ik ook. De Kerk en de kerk zijn net zoals het Schip vrouwelijk bij mij]
Bij een het-woord hoort het bezittelijk voornaamwoord zijn. Zo simpel is dat.
Wie is hier eigenlijk ‘betweterig’?
“wolkeloos” een afleiding: aha, ik snap het, tsjiezus wat een ingewikkeldheid, als je het zelfs mij nauwelijks aan mijn verstand kan peuteren – en wat een zonde dat je daar zoveel tijd aan moet besteden elke keer weer, is het een afleiding of is het een samenstelling, net als bij “ten slotte”, is het per slot van zake of helemaal op het end, en bij alle gesplitste of niet gesplitste werkwoorden, schrijf je “af nemen” of “afnemen”: wat is het allemaal veel moeilijker geworden, terwijl het zo makkelijk had gekund. Maar ja, regels hè (https://vandaagsvertaalprobleem.blogspot.com/2021/10/110-de-regels.html).
“toost” en “toast”: die Engelse spelling is er alleen maar gekomen *om* de verschillende betekenis, maar je gaat “pik” toch niet in herspellen omdat het verschillende betekenissen kan hebben? Ik heb geen probleem met “toost” als spelling van het woord in de zin van het Engelse “toast”. Er staat op blz. 98 van Arm ding: “Ik wil pap en spek en worstjes en gerookte haring en bergen toost met boter en koppen vol hete thee en melk.” (Bella aan het woord.) Stel dat je van “toost” “toast” maakt: dan wordt de hele zin toch geaffecteerd?
“Bij een het-woord hoort het bezittelijk voornaamwoord zijn. Zo simpel is het.” Haha, precies, wie is hier eigenlijk de betweterige? Rara!
Misschien nog eens benadrukken dat creatieve teksten de officiële spelling niet hoeven te volgen? Schrijvers moeten wel beseffen dat ze bij lezers een bijbetekenis kunnen oproepen als de spelling afwijkt van de norm. Bijvoorbeeld, lezers die inmiddels gewend zijn aan honden- in samenstellingen, kunnen gaan denken dat hondekoppig geschreven is om eigenzinnigheid te benadrukken. Dus kunnen denken dat het woord expres afwijkend van de norm is geschreven om die bijbetekenis te bereiken. En bij beddewants denk ik als lezer eveneens dat de schrijver welbewust van het meer gebruikelijke bedwants wil afwijken. Meer dan ‘klinkt wel leuk’ zou ik er niet achter zoeken, met waardering voor spelen met taal. Krepeerden schuurt echt, en dat is de bedoeling. Mijn hoofdletter versterkt het effect. Maar eerlijk gezegd zou ik zonder de rode golfjes eronder niet geweten hebben dat het crepeerden moest zijn.
Mee eens dat er heel heel rare dingen zitten in hoe de spelling nu geregeld is. Ik ben aan een artikel bezig waarin ik vanuit de theorie kritiek geef op de officiële beregeling (die de overheid nota bene via een Keurmerk aan uitgevers oplegt) en laat zien hoe je de spelling zou kunnen beschrijven op een manier die meer waardering oplevert. Want je moet het wel goed uitleggen.
Overigens knappe uitsmijter met kort op elkaar het trema in meeëmenderen, geïntercaleerd en ideeën. Niet veranderen in mee-emenderen dus in dit stukje over spellinggeëtter.
Over toost en toast en ‘buttered toast’of ’toost met veel boter.’ Hier komt huishoudelijke, culinaire en culturele-verschillen kennis van pas.
In Nederland: toost(jes) zijn kleine brosse ongezoete biscuitjes, bedoeld als ondergrond en te serveren ‘bij de borrel’, met zalm, bijvoorbeeld. Je eet ze zonder dat er mes, vork of bord aan te pas komt (‘finger food’).
In Engeland: toast is geroosterd (wit) brood. Dat komt ’s ochtend uit het broodrooster (toast and marmelade), maar ’s middags ook wel met veel boter (inmiddels niet meer zo gerbruikelijk?). Wie nog een open haard gebruikt, neemt een toasting fork, prikt daar die witte boterham op, en roostert ‘m voor het open vuur. Veelvuldig beschreven in oudere literatuur.
Toost/toast had hier ook hier ook heel goed vertaald kunnen worden met ‘geroosterd brood’.
Met groet, Thea Summerfield
Klopt, Thea, “geroosterd brood” is een prima alternatief hier, dat Bella helemaal niet zou misstaan. Ik wilde met “toost” een beetje van twee walletjes eten, én het Engels, het typisch Engelse eten, erin houden, én het Nederlandser maken, dus een Nederlandsere schrijfwijze bezigen. Als ik maar niet tussen het walletje en het scheepje ben gevallen hiermee. Blijft staan dat één woord op één manier geschreven best verschillende betekenissen mag hebben, zonder de bedoelde betekenis er middels alternatieve rechtschrijving extra duidelijk van te maken. Ambiguïteit is ook leuk.
Het is veel eenvoudiger. Zie: https://www.vlaanderen.be/team-taaladvies/taaladviezen/toast-toost
procédé procedé
[hier ben ik mortjebus tegen, ik ga automatisch zeggen ‘pro-suh-dee’ als ik het zonder tweemaal é lees]
Volgens mij klopt die uitspraak juist ‘pro-suh-dee’ helemaal. Maar ik ben er daarentegen wel een voorstander van om buitenlandse leenwoorden – vooral de Franse, daar hebben we er zo veel van – te houden zoals ze in de oorspronkelijke taal zijn. Ze heten niet voor niets ‘leenwoorden’: iets wat je leent ga je toch niet beschadigen?
Dat van die Kwantumhallen sprak mij enorm aan. Op een ander vlak heb ik mij zo verbaasd over de wijziging van ‘phoenix’ in ‘feniks’. Oei, wat lelijk, helemaal niks. Bovendien is hiermee de uitspraak eu gewijzigd in e.
Moede hoed. Als je die aan de kapstok kan hangen? De kapstok, daar hang je alles aan wat je uit moet doen, voor een gastvrijheid ontvang. Is de uitgever een kapstok die niet weet wat er nu precies omgaat in een taligland. Ja. Goed dat je je hoed niet hebt opgehangen.