• En 22 maanden later voeren Palestijnse gevechtsgroepen nog steeds hinderlagen uit, vaak goed gepland en dodelijk.

De bovenstaande zin stond op 4 augustus 2025 in de Trouw. Hij viel me op vanwege de ongebruikelijke combinatie van het werkwoord uitvoeren en het lijdend voorwerp hinderlagen.

Ligplaats

Vanouds is een laag een plaats waar iets of iemand ligt – of kan liggen. Het woorddeel hinder is het Nederlandse cognaat van het Duitse hinter. Het werd aan het meerduidige laag toegevoegd om duidelijk te maken dat er een schuilplaats voor overrompelaars werd bedoeld. Mogelijk werd er daarbij gedacht aan “iets waarachter iemand zich kan verstoppen”. Het synonieme achterlaag had dezelfde desambiguerende functie, maar dat is uitgestorven.

Die concrete betekenissen vinden we – al dan niet metaforisch – in collocaties zoals in (een) hinderlaag liggen en (zich) in (een) hinderlaag leggen. Als ik in de DBNL op “hinderlaag liggen”, “hinderlaag gelegen”, “hinderlaag leggen” en “hinderlaag gelegd” zoek, vind ik makkelijk allerlei voorbeelden.

Betekenisverruiming

De betekenis van hinderlaag is mettertijd ruimer geworden. Het woord kan naar van alles verwijzen wat te maken heeft met overrompelingen. Hetzelfde geldt voor val en valstrik, eveneens metaforen uit de jacht of de krijgskunst. Mij is voor de voorbereiding op een overrompeling de collocatie een hinderlaag spannen eigen en op de DBNL vind ik via de zoekopdrachten “hinderlaag spannen” en “hinderlaag gespannen” verschillende zinnen waarin die voorkomt. Die idiomatische verbinding zal wel ontstaan zijn uit het klutsen van twee metaforen: in een hinderlaag gaan liggen en het spannen van een strik.

Tegen dat spannen van een hinderlaag is dus best wat in te brengen, als je je lezer of luisteraar een beeld voor ogen wilt voeren. Tegelijk zijn de metaforen zo afgesleten dat je je kunt afvragen of dat sowieso nog lukt. En een hinderlaag spannen kan in ieder geval bogen op traditie: Nederlandstaligen gebruiken die woordcombinatie al eeuwen.

Ook hinderlagen leggen is een idiomatische combinatie. Daarbij lijkt eerder aan de meegebrachte goederen en personen dan aan een ligplaats te zijn gedacht. Met hinderlagen spannen en hinderlagen leggen heeft het Nederlands dus twee ingeburgerde manieren om het voorbereiden van overrompelingen vanuit een schuilplaats te beschrijven. Wat minder idiomatisch kan het natuurlijk ook, bijvoorbeeld met hinderlagen voorbereiden, hinderlagen gereedmaken en zoek synoniemen.net er verder maar op na.

Hinderlagen uitvoeren

In tegenstelling tot die idiomatische en onopvallende woordcombinaties klinkt het in de Trouw gebruikte hinderlagen uitvoeren gek. De woordgroepen “hinderlaag uitvoeren” en “hinderlaag uitgevoerd” komen wel een paar keer op internet voor, maar verder nooit op de grote Nederlandstalige nieuwswebsites. Ik vroeg me af waarom de Trouw-journaliste haar boodschap zo ongebruikelijk en opvallend zou hebben geformuleerd.

Ik vermoed dat uitvoeren een light verb aan het worden is, een werkwoord met weinig eigen betekenis, dat vooral wordt gebruikt bij een lijdend voorwerp dat zelf al een handeling uitdrukt. Zou dat zo zijn, dan zou hinderlagen iets handelingachtigs moeten uitdrukken. Hinderlagen zou dan zoiets betekenen als overrompelingen vanuit een schuilplaats.

In mijn Nederlands is dat niet mogelijk. Ik ben nagegaan of De hinderlaag lukte niet en Tijdens de hinderlaag kwam hij om acceptabel klinken, wat het geval zou moeten zijn als hinderlaag synoniem zou zijn aan overrompeling, maar beide zinnen zijn voor mij uitgesloten. Een zo actieve betekenis van hinderlaag vind ik ook niet in het Woordenboek der Nederlandsche Taal. De journaliste lijkt hinderlaag in een nog ruimere betekenis te kunnen gebruiken dan tot nu toe gebruikelijk is.

Managersjargon of anglicisme?

Modieuze light verbs rieken wat naar managersjargon en de Trouw-journaliste maakt in haar publicaties ruimschoots gebruik van dat soort Nederlands. In een stuk dat ze in 2022 heeft geschreven, lees ik: win-winsituatie, zo benut je het potentieel van mensen, zorgvragen behandelen, als antwoord naar voren schuiven, de arbeidsmarkt extra zuurstof geven, volop inzetten op digitale transformatie, een digitaal loket lanceren, werknemers aanboren, kansen laten liggen en nog veel meer uit hetzelfde register. De stijl van de journaliste maakt het plausibel dat de woordgroep hinderlagen uitvoeren zo gevormd is als ik denk.

Er is evenwel nog een tweede verklaring voor de opvallende woordkeuze denkbaar. Het Engelse ambush heeft namelijk al zo’n brede betekenis. Het dekt niet alleen de betekenisruimte van het Nederlandse hinderlaag af, maar kan ook verwijzen naar een aanval vanuit een hinderlaag. Bovendien komt de combinatie van execute met ambush (of ambushes) in Engelstalige internetteksten veel voor. Als de Trouw-journaliste uit een Engelstalige bron put, kan haar hinderlagen uitvoeren in de Trouw ook weleens een al te werktuiglijke vertaling van execute als uitvoeren, en van ambushes als hinderlagen zijn.