De brochure die alle Nederlandse burgers in de bus krijgen (Bereid je voor op een noodsituatie), markeert op allerlei manieren de overgang naar een nieuwe tijd. Maar dat geldt ook voor het voornaamwoord. Hoewel alle Nederlanders worden aangesproken, dus ook de fabrieksdirecteuren, de deftige dames, de keurige bejaarden, is er in de hele brochure geen u of uw te vinden. Dat begint natuurlijk al met de titel:
Maar de hele brochure is in deze stijl geschreven – een stijl die een paar decennia geleden nog zou worden toegeschreven aan Ikea. Het is ook niet alleen het onnadrukkelijke je, maar er is regelmatig sprake van jij en jou:
Waarom krijg jij dit boekje nu?
Een noodsituatie is een onverwachte gebeurtenis, waardoor ons dagelijks leven wordt verstoord.
(…)
Wij kunnen allemaal te maken krijgen met noodsituaties. Daarom is het belangrijk dat we ons goed voorbereiden. Juist nu.
(…)
Dit boekje helpt jou om je zo goed mogelijk voor te bereiden
Zo kan je het in geval van een noodsituatie thuis 72 uur volhouden. Als we dat allemaal kunnen, kan Nederland meer aan.
Terwijl wij de afgelopen tijd allemaal druk bezig waren met voors en tegens van genderneutrale voornaamwoorden voor de derde persoon, is in de tweede persoon een verandering zo goed als voltooid. Ik weet niet of er nog klachten zullen komen over dit gebruik van de vorm die vroeger als informeel werd gezien, maar het zou me niet verbazen als het stil bleef. Je heeft definitief gewonnen van u.
Ik denk dat de vorige keer dat de overheid een dergelijke brochure verstuurde in 1961 was. Het waren ‘wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf’, in het kader van de Koude Oorlog. (Harry Mulisch heeft er nog een parodie op gemaakt: Wenken voor de jongste dag.) Er komt in die tekst geen jij of jou in voot, zoals aan de envelop te zien is, werd Uw zelfs met een hoofdletter geschreven.
Deels heeft het te maken met het feit dat de huidige brochure duidelijk zijn best doet om voor zoveel mogelijk begrijpelijk te zijn: korte zinnen (‘Juist nu’), een niet zo ingewikkelde woordenschat. U klinkt inmiddels mogelijk te plechtig voor die toon.
In de passage hierboven wordt ook nog een ander voornaamwoord wordt gebruikt: wij. Ook de eerste persoon meervoud wordt vaker gebruikt in de eenentwintigste eeuw dan in de twintigste. De bedoeling is duidelijk: ons, alle 18 miljoen door de Nederlandse overheid aangesprokenen, op één lijn stellen. We zitten allemaal in hetzelfde schuitje als Poetin zijn zin heeft. En ook bij dat schuitje hoort het afstandelijke u duidelijk niet. (Ik vind overigen wij een beetje raar in die zin ‘wij kunnen allemaal te maken krijgen met noodsituaties’; ik vraag me af waarom daar niet voor we is gekozen, dat wij suggereert een contrast met andere mensen die van noodsituaties gevrijwaard zullen blijven.)
Het zou interessant zijn hierover eens een vergelijkende studie te doen. Mijn eega vertelt me dat het informele tu in Italië ook vaker gebruikt wordt in plaats van het formele lei. Ik vermoed dat u werkelijk onderweg naar de uitgang is. De wereld wordt een grote Ikea: we moeten nu ook al zelf ons zelfhulppakket samenstellen.
Akelig veel waarheid in de uiteenzetting, verloedering van het sprekende mensdom,, pijn in de oren….
Althans, zo mag ik ervaren, ja ik, wat evenzogoed ook onzin kan zijn, tijdsbeeldje slechts…..evolutie van taal, De Taal, wen er maar aan, taal beweegt door de eeuwen heen.
Wat vindt u, U en of hij, zij ervan, denken wij, we jullie er überhaupt nog wat van?
Geachte mevrouw Van der Smit,
U heeft gelijk, taal beweegt. Maar indachtig het ‘saevis tranquillus in undis’ kunnen wij, u en ik, proberen om het hoofd koel en (vooral) rustig te houden. Elke beweging dooft vanzelf uit en ook IKEA heeft niet het eeuwige leven.
Een brochure in makkelijke taal voor ons allemaal…..
Is ‘wij’ niet gewoon een nadrukkelijker én hoopvoller ‘we’? Bij ‘we’ blijft het ongewis of de noodsituaties kunnen worden doorstaan, maar ‘wij’ is zo uitzonderlijk krachtig dat elke ramp erop stukslaat.
Vergelijk een openingszin die frequenter voorkomt: ‘Bedankt voor jouw mail’.
Ja, maar dat ‘wij’ staat nu net in een zin waarin aan deze instantie een zeer passieve rol wordt toegekend: wij kunnen te maken krijgen met noodsituaties. In de volgende zin gaat die instantie zich voorbereiden maar dan wordt de daadkracht afgezwakt tot we.
Wel diplomatiek nog steeds, ook op B2 nivo overheidscommunicatie. Vousvoyeren is wellicht ook maar een slang van de hoogopgeleiden. Maargoed, ik heb zelf wel eens moeite met het onderscheid tussen 1e, 2e en 3e persoon enkelvoud. Mensen spreken zo vaak anderen toe terwijl ze het over zichzelf hebben. True story! Waargebeurd!
Ik maak mij niet zo druk over u. Ik gebruik u namelijk alleen voor mensen waar ik een hekel aan heb.
Wat ik storender vind is dat nog steeds de communicatie alleen gericht is op volwassenen. Ook in deze u analyse. Het lijkt er op dat we onze kinderen nog steeds niet serieus nemen.
Er moet een noodpakket Nederlands komen. Wat voor een taal gebruikt strak de ‘rampenzender’? En hoe bereik je dove mensen? Ik vind de vergelijking met IKEA onduidelijk. Die spreekt iedereen aan met JE.
Niet alleen de voornaamwoorden zijn aan democratisering onderhevig, als ik dat zo kan noemen, het geldt ook voor de aanspreekvorm in officiële brieven: ‘Geachte’ lijkt spoedig volledig uitgefaseerd ten gunste van ‘Beste’.
Het boekje had voor de helft ingekort kunnen worden door overbodige herhalingen weg te laten. Dat was het praktisch nut en de overzichtelijkheid ten goede gekomen.
Ik vind het een vreemd uitgangspunt dat U alleen zou gelden voor directeuren, deftige dames en oudjes. Je spreekt iedere volwassene aan met U, of je doet het helemaal niet. Bij NS waar ik m’n hele leven heb gewerkt, is het tutoyeren altijd de regel geweest. Dus ik mocht alle directeuren, leidinggevenden met je aanspreken. Dat kan heel respectvol zijn,
Waarom we deze rake opmerkingen over het tutoyeren/vousvoyeren nu ontvangen? De auteur heeft er al eerder en terecht een punt van gemaakt in zijn publicatie “U als scheldwoord en andere taalverschijnselen” https://www.uitgeverijdekring.nl/u-als-scheldwoord
Van Oostendorp verwijst naar Italie; ik mag erop wijzen dat het thema ‘duzen/siezen’ in ons buurland telkenjare ‘hohe Wellen schlägt’ en nog lang niet beslist is.
Citaat uit de brochure. ‘Dit boekje helpt jou om je zo goed mogelijk voor te bereiden.’ Het valt me op dat (ook in Vlaanderen) jou vaker gebruikt wordt in plaats van je. Ik zou zeggen: ‘Dit boekje helpt je…’ Voor mij is jou nog altijd een beklemtoonde vorm en de normale vorm na een voorzetsel. Als ik zeg: ‘Jij mag binnenkomen’, dan impliceert die zin dat ik anderen soms niet binnenlaat. Anders zeg ik gewoon: ‘Je mag binnenkomen’.
Goed punt