Er is een scene in de roman Der Zauberberg van Thomas Mann waarin de hoofdpersoon Hans Castorp zijn enige echt intieme gesprek heeft met de door hem aanbeden Clawdia Chauchat, aan het einde van het carnavalsbal. Dat gesprek vindt plaats in het Frans, en het gaat voor een deel ook over die taalkeuze: “Moi, tu le remarques bien, je ne parle guère le français”, zegt Castorp. “Pourtant, avec toi je préfère cette langue à la mienne, car pour moi, parler français, c’est parler sans parler, en quelque manière, – sans responsabilité, ou comme nous parlons en rêve.”
In een vreemde taal spreken is minder serieus dan je moedertaal, je hebt volgens Castorp minder verantwoordelijkheid. Het beschrijft een gevoel dat volgens mij veel mensen wel kennen. Het lijkt mij bijvoorbeeld ook de verklaring waarom Nederlandstalige geliefden soms I love you zeggen – naar mijn gevoel is dat minder verplichtend dan Ik hou van jou.
Ratio
Het gevoel is nu ook wetenschappelijk te onderbouwen. Althans, in een artikel in het tijdschrift Cognition wordt een experimenteel onderzoek beschreven waarin meertaligen werd gevraagd om een verhaaltje voor te bereiden voor een groep mensen. Ze mochten zelf kiezen in welke taal ze dat deden (er zaten in het onderzoek sprekers van verschillende eerste én tweede talen) en wat bleek: als ze een genante situatie moesten beschrijven (die keer dat ik in mijn broek had geplast) deden veel mensen dat liever in hun tweede taal.
De onderzoekers geven meerdere mogelijke verklaringen voor het fenomeen. Zo voelen mensen zich vaak minder ‘zichzelf’ als ze een vreemde taal spreken. Als mensen genant vinden wat ze zeggen, raakt hen dat dus ook minder persoonlijk. Je speelt meer een rol. Bovendien leer je een vreemde taal vaak op school, en dus in een wat formelere situatie – niet terwijl je als peuter gezellig een liga eet aan de keukentafel. De taal is dus minder verbonden met allerlei emoties. Mijn collega Susanne Brouwer heeft allerlei onderzoek gedaan waaruit blijkt dat mensen zich ook bij ethische keuzes meer door hun ratio laten leiden als die keuze ze in een vreemde taal wordt voorgelegd.
Nauwkeurig
Uit het onderzoek blijkt dat mensen de keuze in dit soort gevallen zelfs maken als ze het echt lastiger vinden om de vreemde taal te spreken. Dat bevestigt het beeld – de vreemde taal functioneert hier als masker. Zonder masker lopen is op zich altijd prettiger, je ademt gemakkelijker, de zon kan warmte geven aan je huid – maar als het gênant wordt, schuif je toch liever zo’n rubberen ding over je hoofd.
Het staaft allemaal heel nauwkeurig de opmerkingen van Hans Castorp. Die deed ze dan ook in een andere taal dan zijn moedertaal.
Haha, precies! Dat is ook de reden dat het Nederlandse “fuck” een akelig eufemisme is, en dat veel Nederlandse bands vroeger en nu hun liedjes (in het begin) in het Engels schreven: angst, onzekerheid over de eigen taal, onmacht ook: in het Engels denk je al snel dat het wel door de beugel kan. René Froger zei uit eigen ervaring dat alles vier keer zo hard aankwam in het Nederlands. Je moet veel beter op je woorden letten want het klinkt veel eerder stom en niet echt.
Dit is ook een belangrijke reden dat veel gamers computerspellen liever in het Engels spelen dan in het Nederlands.
In het Nederlands klinkt het allemaal zo banaal en onbeholpen. In werkelijkheid zijn de Engelse teksten ook banaal en onbeholpen, want computerspellen moeten het doorgaans niet van hun literaire kwaliteit hebben, maar dat valt als het je moedertaal niet is niet zo op.
(Al gebied de eerlijkheid mij te zeggen dat de vaak slechte kwaliteit van Nederlandse computerspelvertalingen ook een rol speelt. Een positieve uitzondering is hier Nintendo, dat zijn vertalers wél de tijd heeft er iets moois van te maken.)
‘Uit gêne een vreemde taal spreken’ – doet me denken aan Kafka’s “Het slot”, als K. voor het eerst met de onderwijzer praat:
‘Om hier niet iets te zeggen wat onwelkom was, gaf K. het gesprek een draai en vroeg: ‘U kent de graaf waarschijnlijk wel?’ ‘Nee,’ zei de onderwijzer en hij wilde zich omdraaien, maar K. gaf het niet op en vroeg nog een keer: ‘Wat? Kent u de graaf niet?’ ‘Hoe zou ik hem moeten kennen?’ zei de onderwijzer zacht en voegde er in het Frans luider aan toe: ‘Houdt u alstublieft rekening met de aanwezigheid van onschuldige kinderen.’
Frans lijkt aan bod te komen om de kinderen te beschermen, maar wellicht wil de onderwijzer uit gêne ook zich zelf beschermen… (?)
Mooi!
Misschien verklaart dit ook de voorkeur van veel katholieken voor het zingen en bidden in het Latijn.
Als ik het mij goed herinner, spreekt de hoofdpersoon uit ‘De misdaad’ van Alfred Kossmann Engels als hij het over zijn seksuele aberratie heeft.