Het was een eigenaardig detail, in het artikel over open access in de NRC van dit weekeinde. Er wordt in het artikel uitgelegd wat voor een obstakels er zijn bij het zodanig publiceren dat de inhoud van alle wetenschappelijke artikelen gratis toegankelijk is voor iedere burger – iets dat al enkele jaren de ambitie is van de Nederlandse overheid. In een kadertekstje wordt … [Lees meer...] overVeel wetenschap valt niet samen te vatten
Taal veranderen in het laboratorium?
Een van de opmerkelijke eigenschappen van taal is dat ze voortdurend verandert. De veranderingen gaan nooit zo snel dat de oudste generatie de jongste met geen mogelijkheid begrijpen kan, maar er is geen enkele taal bekend die niet altijd aan verandering onderhevig is. Waarom dat zo is, is een belangrijke open vraag, want op het eerste gezicht zou de mens gebaat zijn bij een … [Lees meer...] overTaal veranderen in het laboratorium?
Bertram Mourits’ Achterkant van de bevrijding
Bertram Mourits schreef een mooi boek over de vele schrijverscarrières en -levens die de Tweede Wereldoorlog in Nederland heeft geknakt: De achterkant van de bevrijding. Of ze nu joods waren, of fout, of gedwongen werden in Duitsland te werken – vele schrijvers werden geraakt door de oorlog. Een van de bijzondere aspecten van Mourits' boek is dat hij niet veroordeelt, maar wel … [Lees meer...] overBertram Mourits’ Achterkant van de bevrijding
Taal is een brug in het denken
Bestaan er stoornissen die specifiek de taal betreffen? Twee voorbeelden worden regelmatig genoemd. De eerste is afasie, een stoornis (of eigenlijk een pakket stoornissen) die zich kunnen voordoen als mensen bijvoorbeeld een herseninfarct krijgen en daarna niet goed meer kunnen praten. De tweede heet taalontwikkelingsstoornis en lijkt een aangeboren component te hebben. Maar … [Lees meer...] overTaal is een brug in het denken
Lezen is geen topsport
Heb ik De lezende mens wel echt gelezen? Ik kreeg van de uitgever een pdf opgestuurd – daar vraag ik meestal om, mijn huis is te vol – en die heb ik op mijn tablet gelezen. Maar De lezende mens is een hartstochtelijk pleidooi voor het papieren boek. De auteurs combineren bovendien de hoogste kwaliteiten van de auteur van een non-fictieboek: eruditie en leesbaarheid. Alles … [Lees meer...] overLezen is geen topsport
Proefschrift en karakter
Een bericht van een bevriend tijdschriftredacteur deed me bijna wanhopen aan de staat van de wetenschap. Er zijn collega-onderzoekers die weigeren om proefschriften te bespreken met als argument: het gaat hier om junior-collega's en een negatieve recensie kan hun carrière schaden. Misschien gebruiken die collega-onderzoekers dat argument slechts als smoesje: het is niet zo … [Lees meer...] overProefschrift en karakter
Waarom p, b en m vaker vooraan in het woord staan
Een eigenaardige observatie: klanken zoals p, b en m, de zogeheten lipklanken, staan relatief vaak vooraan in woorden. De hoofdstukken met die letters in een gemiddeld woordenboek zijn relatief dik en dat geldt voor heel veel bekende talen. Wat is hier aan de hand? Daarover gaat een interessant artikel van de Groningse promovendus Daan van Soeren in Journal of Linguistics. … [Lees meer...] overWaarom p, b en m vaker vooraan in het woord staan
De grenzen van fictie
Een schrijver kan een wereld verzinnen waarin draken rondlopen, of waarin de wetten van de zwaartekracht worden getart, of een wereld waarin vrijwel iedereen een verdorven persoon is. Maar een wereld waarin onze moraal niet geldt, dat wordt lastiger, stellen Daniel Altshuler en Emar Maier in een nieuw artikel in het Journal of Semantics. Neem het volgende … [Lees meer...] overDe grenzen van fictie
Schoonheid is waarheid, – waarheid schoon
De Britse dichter John Keats had gelijk toen hij in 1819 in zijn beroemde Ode to a Grecian Urn schreef: Beauty is truth, truth beauty,—that is allYe know on earth, and all ye need to know Wetenschappelijk onderzoek heeft dat nu aangewezen, en in het bijzonder dat de stijlfiguur die Keats hier gebruikt, bijdraagt aan die waarheid. Dat stijlfiguur heeft de vorm A B B A, … [Lees meer...] overSchoonheid is waarheid, – waarheid schoon
Herman Heijermans in Odessa
Op 16 oktober 1906 verscheen er een opmerkelijk stukje in het Algemeen Handelsblad: de een jaar eerder voor zijn werk als verzekeraar naar Odessa geëmigreerde Jonas Wertheim schreef een recensie van een voorstelling van het toneelstuk Ghetto van Herman Heijermans die hij in zijn geboortestad had gezien. Er zijn allerlei vragen die zo'n gebeurtenis oproept: hoezo werd er … [Lees meer...] overHerman Heijermans in Odessa
(Amerikaanse haakjes.)
Een van de vele websites die ik helaas te weinig volg is Follow the Money. Altijd als ik iets lees van de onderzoeksjournalisten die daar werken, heb ik er veel plezier aan, en steeds neem ik me voor om er meer van te lezen. Nu ook weer, nu ik het fascinerende, door FTM uitgegeven boekje Sywerts Miljoenen heb gelezen waarin precies uit de doeken wordt gedaan hoe een … [Lees meer...] over(Amerikaanse haakjes.)
Trocheeën gaan over de liefde, jamben over godsdienst
Heel verrassend zijn de resultaten misschien niet, van een onderzoek dat een groep Europese onderzoekers – waaronder de neerlandica Alie Lassche – vorige week publiceerden. Ze vonden dat bepaalde vormen in gedichten overeenkwamen met de betekenis van die gedichten. Maar de methoden waarmee ze tot die bevindingen kwamen zijn wel interessant. De dichters richtten zich op de … [Lees meer...] overTrocheeën gaan over de liefde, jamben over godsdienst
Wat wil de schrijver?
Het artikel 'The Intentional Fallacy' van W.K. Wimsatt Jr. en Monroe C. Beardsley uit 1946 is een van de grote doorbraken in de geschiedenis van de letterkunde. Dat is een van de centrale beweringen in het elegante nieuwe boek Intention and Interpretation (gratis te downloaden) van de Oldenburgse neerlandicus en literatuurwetenschapper Ralf Grüttemeier. Wimsatt en Beardsley … [Lees meer...] overWat wil de schrijver?
Qu’ils mangent de la brioche
De serie Is it cake? op Netflix lijkt misschien oppervlakkig Amerikaans vermaak. Allerlei Amerikaanse mensen met allerlei Amerikaanse manieren krijgen een aantal naaimachines of damestasjes of blikjes frisdrank te zien en moeten dan raden welke van de genoemde objecten een taart is. De presentator snijdt vervolgens die objecten aan met een vervaarlijk mes om te zien of die … [Lees meer...] overQu’ils mangent de la brioche
Hebben paddestoelen woorden?
ZIjn wij mensen dan echt de enigen met taal? Het is een kwestie die de mensheid al bezighoudt sinds iemand het eerste sprookje vertelde over een donker bos, maar de laatste tijd staat het onder bijzondere belangstelling. Niet alleen wij mensen communiceren met elkaar, we weten inmiddels dat allerlei diersoorten en zelfs planten dat ook doen. Een deze week gepubliceerd artikel … [Lees meer...] overHebben paddestoelen woorden?
Lijkt mensentaal het meest op bijendans?
Een van de raadselen van de natuur is dat dieren niet kunnen praten. Veel dieren hebben een communicatiesysteem waarmee ze soms behoorlijk ingewikkelde dingen kunnen, maar in de buurt van menselijke taal komt het niet. Alle pogingen om dieren wel een vorm van taal te leren zijn stelselmatig mislukt. Waarom? Daarop geeft de Amerikaanse psycholoog en bioloog Michael Beecher een … [Lees meer...] overLijkt mensentaal het meest op bijendans?
Hoe Jiddisch is het Nederlands?
Volgens veel geleerden was het Nederlandse Jiddisch zo'n honderd jaar geleden verdwenen. In deze lezing laat ik zien dat het eerder is opgegaan in het Nederlands, zoals een suikerklontje in een kop thee. (De 'echte' lezing hield ik op zondag 10 april 2022 voor Crescas. Dit is mijn oefenversie. Er is ook een podcastversie, onder andere op Spotify: … [Lees meer...] overHoe Jiddisch is het Nederlands?
Ineke Sluiter heeft niets misdaan
Grote woorden, woensdagavond bij Nieuwsuur. "Geen enkele universiteit heeft registratie bijbanen hoogleraren op orde." Duizenden hoogleraren zouden allerlei 'bijbanen' niet hebben geregistreerd. Bijklussen zonder dat iemand het weet! Graaien in de grote pot en daar tegen niemand iets over zeggen! Wie een beetje door de opgewonden toon heenlas, ontdekte dat er in feite juist … [Lees meer...] overIneke Sluiter heeft niets misdaan
En daar moet je natuurlijk weer de juiste pronouns bij zoeken!
Het hoofdkwartier van de antiwoke-beweging (3) De hoofdredacteur van Neerlandistiek, Henk, zat zijn nevenfunctieregister bij te werken. De Raad van Bestuur van het machtige orgaan had hem ooit een nulaanstelling aan een eerbiedwaardige universiteit aangeboden, als hoogleraar Neerlandistiek en de neerlandistiek, maar hij wist niet dat dit betekende dat je aan die … [Lees meer...] overEn daar moet je natuurlijk weer de juiste pronouns bij zoeken!
Het gevecht om Meta
Het datacentrum in Zeewolde heeft in ieder geval iets moois voortgebracht: de onderstaande podcast van Haagse zaken. Het verhaal van hoe Meta, het moederbedrijf van Facebook, had in Zeewolde een absurd groot stuk terrein gekocht om er een absurd groot datacentrum te plaatsen dat in zijn eentje 1% van alle energieverbruik van Nederland voor zijn rekening zou houden. De … [Lees meer...] overHet gevecht om Meta
Ken je taalklanken met je lichaam?
Wie een woord kent (konterfeitsel, balorig, wieberen) weet iets over zijn lichaam: welke spieren je moet bewegen om die klanken te maken. Belichaamd denken (embodied cognition) is tegenwoordig een populair begrip onder antropologen, filosofen en cultuurwetenschappers. Zij nemen vaak een radicaal standpunt in, al je denken is denken met je lichaam. Anti-Cartesianisme heerst: er … [Lees meer...] overKen je taalklanken met je lichaam?
Ik vind het nogal meevallen
Soms hebben taalobservaties de vorm van klachten: "Iedereen zegt steeds vaker x!" Die observaties zijn zelden nieuw voor de taalkundige. Nieuwe observaties hebben daarentegen meestal de vorm van de vraag, zoals deze, die mij werd doorgestuurd door de Taaladviesdienst van Onze Taal: Als iemand zegt: ik vind dat een goede voetballer. En iemand anders reageert: ik vind het wel … [Lees meer...] overIk vind het nogal meevallen
Ik wil geen reclame op het werk
Aan het begin van de eeuw zag het er allemaal nog goed uit: de Nederlandse samenleving zou voor zijn software niet meer afhankelijk zijn van de grote Amerikaanse technologiebedrijven zoals Microsoft, maar zich binnen een paar jaar wenden tot open source-software – gratis, door iedereen te gebruiken software zonder geheime achterdeurtjes. De overheid en de universiteiten zouden … [Lees meer...] overIk wil geen reclame op het werk
Moeten schoolboeken aantrekkelijk geschreven zijn?
"Vind jij het belangrijk dat je kleren er leuk uitzien of lekker zitten?" Ja, ik weet wel hoe ik jullie op het puntje van je stoel kan krijgen: door uit een geschiedenisboek voor de basisschool te citeren: Wijzer! Geschiedenis voor groep 7. Deze passage gaat zo verder: Vroeger vonden mensen kleren vooral belangrijk om hun lichaam te beschermen tegen het weer of tegen … [Lees meer...] overMoeten schoolboeken aantrekkelijk geschreven zijn?
Sier, pour dieu, ne croys mye / Toutes choses que on voys dye
Frans in Middelnederlandse teksten Een van de interessantste ontwikkelingen van ons vak is dat men zich heeft afgekeerd van de zuiverheid. De fictie – of het ideaal – dat er hier in de Lage Landen altijd Nederlands gesproken werd, dat zich hier een cultuur ontwikkeld heeft die los staat van andere culturen, een cultuur van louter originele geesten, is verlaten. Juist … [Lees meer...] overSier, pour dieu, ne croys mye / Toutes choses que on voys dye
