Voor het maken van de infographic die je hierboven ziet, dook ik onlangs in de etymologie van het woord brief. Hoe Nederlands dat woord er ook uitziet, het is ontleend aan het Latijnse breve, dat ‘kort’ betekent. Die ontlening heeft al heel lang geleden plaatsgevonden, maar de bronnen die ik raadpleegde, bleken van mening te verschillen over de vraag hóé lang geleden dat … [Lees meer...] overEtymologica: Een Latijnse brief in het Germaans
fonologie
Onze oertaal had geen ‘b’
En waarom dat vreemd is Bijna alle Indo-Europese talen kennen de b. Zomaar drie voorbeelden: βαίνω (bainō, Grieks), bellum (Latijn), bal (Nederlands). Toch kunnen we voor de gemeenschappelijke moedertaal van deze , het zogeheten Proto-Indo-Europees, géén b reconstrueren. Grieks Neem de bèta, de … [Lees meer...] overOnze oertaal had geen ‘b’
Zeggen juli dat ook?
Een tijd geleden stelde iemand mij een verrassende vraag: 'Yoïn, zijn er meer talen op de wereld waarin sommige maandnamen dezelfde uitspraak hebben als voornaamwoorden? In het Nederlands heb je mei en mij, en juli en jullie.' Ik raakte even van mijn à propos. Juli en jullie spreek je toch niet hetzelfde uit? Ik niet althans. Maar zij wel - en wat blijkt: ze is lang niet de … [Lees meer...] overZeggen juli dat ook?
Hoe het metrum van de Ilias en Odyssee verdwenen klanken terug kan halen
De Ilias en Odyssee zijn in de eerste plaats orale gedichten. Eeeuwenlang werden ze in verschillende varianten van zanger op zanger doorgegeven – totdat ze rond 700 voor Christus eindelijk eens zwart op wit werden gezet. Dat mondeling doorgeven was mogelijk dankzij het vaste metrum. Elke regel in de Ilias en Odyssee verloopt volgens … [Lees meer...] overHoe het metrum van de Ilias en Odyssee verdwenen klanken terug kan halen
Een retorische klemtoon
Ruim een jaar geleden publiceerde Henk Wolf in Neerlandistiek een artikel over klemtoonverschuiving in het woord ‘hoogleraar’. Het was hem opgevallen dat je geregeld hoogleraar hoort in plaats van hoogleraar. Scholieren hebben daar ook een handje van - alsof degene die hun toetsen nakijkt, een laagleraar is. Een onnatuurlijke nadruk op de eerste lettergreep – of het nu … [Lees meer...] overEen retorische klemtoon
Vampieren zingen, vampiers bezingen
Een van de eigenaardigheden van het Nederlands is dat het verschillende manieren heeft om een woord in het meervoud te zetten. De twee belangrijkste zijn -s en -en: je zegt kantons, maar japonnen. Daarnaast zijn er nog wat echt uitzonderlijke vormen zoals -eren in kinderen, maar -s en -en worden allebei ook wel voor geheel nieuwe woorden gebruikt. Die achtervoegsels zijn … [Lees meer...] overVampieren zingen, vampiers bezingen
Call: Ritme en rijm in Nederlandstalige gedichten en liederen
Call voor een themanummer voor TNTL In de neerlandistiek is er toenemende aandacht voor teksten op muziek. Die onderzoeksfocus vraagt op minstens drie manieren om het leggen van verbindingen tussen disciplines: tussen taal- en letterkunde, tussen moderne en historische letterkunde, en tussen neerlandistiek en muziekwetenschap. In dit kader is TNTL op zoek naar … [Lees meer...] overCall: Ritme en rijm in Nederlandstalige gedichten en liederen
Etymologica: Plaintjes in het dictee
Onlangs gaf ik een dictee aan een groep die ik momenteel Nederlands als tweede taal onderwijs. Het was geen dictee van het bizarre type dat NPO2 vroeger uitzond, met praktisch ongebruikte woorden als przewalskipaard, crapaudtje en konterfeitsels, maar een dictee dat liet zien in hoeverre de cursisten de Nederlandse klank-teken-koppeling onder de knie hadden. … [Lees meer...] overEtymologica: Plaintjes in het dictee
Dialect rond het IJsselmeer
Het IJsselmeer is een interessant dialectgebied. In de jaren dertig van de vorige eeuw trok het al de aandacht van dialectonderzoekers: enerzijds komen drie van de belangrijkste dialectgroepen van ons taalgebied er samen, het Fries, het Nedersaksisch (de groep dialecten van Groningen tot de Veluwe) en het Hollands (waar we het Utrechts ook toe rekenen). Tegelijkertijd is er, … [Lees meer...] overDialect rond het IJsselmeer
Een leven van Duitse klanken
Het nieuwe boek German Phonology van mijn collega Caroline Féry stemde me melancholisch. Het is een soort levenswerk van Féry, een Brusselse taalkundige die haar heel loopbaan in Duitsland heeft gewerkt, inmiddels geëmeriteerd is, maar nog altijd bij Frankfurt woont. Het is ook een indrukwekkend werk, dat de inzichten van vele decennia onderzoek naar de klank van het Duits … [Lees meer...] overEen leven van Duitse klanken
Marək
Familieuitje. Een taalverandering aan den lijve ondervonden. Mijn vader zei bij het afscheid iets tegen mij, sprak me aan bij mijn naam, en mijn dochter proestte het uit. De hele middag heeft ze het herhaald, mijn naam, zoals uitgesproken door mijn vader: Marək, met de ə-klank van modə. En met een tongpunt-r. Ik ben oud genoeg om zelf een belangrijk deel van mijn leven Marək … [Lees meer...] overMarək
TANDloosheid, tandeLOOSheid
In een artikel in het nieuwe nummer van het vakblad Nederlandse Taalkunde snijdt Marcel den Dikken een intrigerende kwestie aan: dat in woorden die eindigen op -loosheid de klemtoon soms verschuift. Je zegt bijvoorbeeld werkeloos met klemtoon op werk, maar in werkeloosheid leggen de meeste mensen die klemtoon op loos. Toch gebeurt die verschuiving niet altijd. In … [Lees meer...] overTANDloosheid, tandeLOOSheid
Konijing
Zoals de bioloog blij wordt van een nieuw soort hommelkoningin, zo delen taalkundigen verrukt met elkaar nieuwe uitspraakvarianten. Onlangs kreeg ik deze doorgestuurd van mijn Utrechtse collega Nynke de Haas: konijing ([konɪjɪŋ) in plaats van koningin. Je kunt hem horen in de bovenstaande podcast, ongeveer vanaf 17:50. De spreker zegt het drie keer in de paar minuten die … [Lees meer...] overKonijing
Cipoue
Tweetaligheid geeft een bijzonder kijkje in het menselijk taalvermogen. Nene is 11 en spreekt Nederlands en Italiaans. Die eerste taal is, zoals taalkundigen dat noemen, dominant: Nene woont in Nederland, gaat naar een Nederlandse school, haar beste vriendinnen zijn Nederlands, en Nederlands is de taal van de winkels en de scouting. Maar haar moeder spreekt altijd Italiaans met … [Lees meer...] overCipoue
Winterse liefde in het Middelnederlands
Welk seizoen is het best geschikt voor het bedrijven van de liefde? In het veertiende-eeuwse Middelnederlandse toneelstuk Vanden Winter ende vanden Somer zijn de meningen verdeeld. Verdedigers van de zomer beweren dat de hitte voor zwoele gevoelens zorgt, terwijl voorstanders van de winter van mening zijn dat de kou mensen nader tot elkaar brengt. Een betoog ten gunste van de … [Lees meer...] overWinterse liefde in het Middelnederlands
Leaver ljouwer
It lêste nûmer fan it blêd Amsterdamer Beiträge zur älteren Germanistik is hielendal oan it Aldfrysk wijd. Yn dy bondel stiet in stik fan Stephen Laker oer de labiale wriuwer (of: rûzer) yn it Aldfrysk, oars sein: oer de fonologyske skiednis fan it ding dat mei it letterteken <w> útdrukt wurdt yn bliuwe, driuwe en skriuwe. (Noat: de tekens <> wurde brûkt om skreaune … [Lees meer...] overLeaver ljouwer
O-ranje
Een van de gevolgen van de Nederlandse deelname aan het EK voetbal is dat we één woord een stuk meer dan anders horen: oranje. Met de uitspraak van dat woord is iets bijzonders aan de hand: in de mond van veel Nederlanders krijgt oranje een uitspraak die afwijkt van wat je zou verwachten: o-ranje, met de o van zo. Waarom wijkt die uitspraak … [Lees meer...] overO-ranje
Waarom zeggen mensen Embappé?
Ik betrek mijn belangrijkste nieuws over de wereld tegenwoordig over het jeugdjournaal – en dat geldt daarmee ook voor het sportnieuws. Zo hebben we de wederwaardigheden gevolgd van de Franse voetballer Mbappé. Die heeft zijn neus gebroken en gaat nu mogelijk met een masker spelen, zo meldde mijn favoriete medium gisteren. Maar hoe spraken de journalisten de naam … [Lees meer...] overWaarom zeggen mensen Embappé?
Sil De Backer wint Olympiade Nederlands 2023-2024 met onderzoek naar fictieve frituursnacks
‘Een moelastaaf, tezzipunt of moeboelus bij uw frietjes?’ Sil De Backer van het Heilig-Hartcollege in Heist-op-den-Berg wint de vierde editie van de Olympiade Nederlands. In de finale overtuigde hij de jury met zijn originele onderzoek naar het verband tussen klanken en smaken. De nieuwe ‘kampioen in de gymnastiek van de neerlandistiek’ nam op zaterdag 20 april 2024 zijn … [Lees meer...] overSil De Backer wint Olympiade Nederlands 2023-2024 met onderzoek naar fictieve frituursnacks
Klemtoonverschuiving in “hoogleraar”
Vorig jaar viel me voor het eerst op dat iemand "hoogleraar" anders beklemtoonde dan ik. Het ging om een studente ergens achter in de twintig en ze legde de klemtoon op "hoog".Toevallig zaten we op dat moment in een college over taalverandering, dus we thematiseerden het even. Er was nog een jongedame in de zaal die de klemtoon op "hoog" legde. De overige studenten … [Lees meer...] overKlemtoonverschuiving in “hoogleraar”
Indentiteit
Waarom schrijven mensen <indentiteit>, <indentiek> enzovoort met een <n> in de eerste lettergreep? Die vraag stelt zich Ton den Boon in de Trouw van 28 maart. Hij komt er niet uit en dat komt mede doordat hij een opvallende denkfout maakt. Den Boon noemt de schrijfwijze met <inde-> namelijk een "spelfout" en een "misspelling". En dat is het met grote … [Lees meer...] overIndentiteit
Het Friese klinkersysteem versimpelt
De klinkers van het Fries zijn aan het verschuiven. Het is het de doorgewinterde Fries geheid opgevallen dat de jongerei woorden als wiet ‘nat’ en wiid ‘wijd’ hetzelfde uitspreekt. Ook setjes als hûd ‘huid’ en hoed ‘hoed’ klinken hetzelfde. De lange klinkers, die van wiid en hûd, worden steeds vaker vervangen door een tweeklank die eindigt op schwa (dus: [iˑə] en [uˑə]). Op … [Lees meer...] overHet Friese klinkersysteem versimpelt
Ensembəl
Hoe spreek je precies het woord ensemble uit? Daarover staat een interessante melding op het Meldpunt Taal: De presentatoren van npo klassiek doen in het algemeen erg hun best om de namen van componisten en muziekstukken op de juiste manier uit te spreken. En meestal lukt dat ze heel aardig. Daarom wekt het des te meer verbazing dat ze vrijwel zonder uitzondering ‘ensemble’ … [Lees meer...] overEnsembəl
Hoe wordt de klemtoon in een woord bepaald?
Hoe wordt toch de klemtoon bepaald in een Nederlands woord? Dat is nog lang zo makkelijk niet! Gelukkig kan Marc van Oostendorp, hoogleraar Nederlands aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, het je uitleggen. … [Lees meer...] overHoe wordt de klemtoon in een woord bepaald?
Verspreking Van Het Jaar 2023: ChatGTP
Het is een verspreking die het afgelopen jaar zo vaak gemaakt is dat minstens vijf lezers me er onafhankelijk van elkaar op gewezen hebben: ChatGTP zeggen in plaats van ChatGPT. Hoe zit dat? Natuurlijk heeft het iets te maken met gebrek aan vertrouwdheid met het woord – de verspreking zal allengs minder frequent worden naarmate de chatbot nóg meer besproken wordt. Maar dat … [Lees meer...] overVerspreking Van Het Jaar 2023: ChatGTP
