Door Marc van OostendorpHoe zit ik in jullie hoofd? Waarschijnlijk in ieder geval voor een deel als een verzameling instructies aan je tong, en de spiertjes in je wangen en lippen: m-a-r-k. Dat blijkt uit allerlei onderzoek: wanneer je mensen woorden laat lezen, lichten er delen van de hersenen op die je gebruikt om je spieren onder controle te houden.Sommige taalkundigen en … [Lees meer...] over‘Kral’ is een woord, ‘rkal’ zijn wat letters, zegt ons brein
fonologie
Taalklanken: meer Lego dan Playmobiel
Door Marc van OostendorpHoe leren kinderen de klanken van hun taal? Als Nederlands kind moet je bijvoorbeeld in ieder geval de volgende medeklinkers leren: p, b, t, d, k, f, v, s, z, g, h, m, n, ng, r, l, j, w. Je moet die klanken leren herkennen én met je tong en lippen leren maken, en dit alles zonder dat je daar veel instructie voor je krijgt (ja, je tante die gehurkt … [Lees meer...] overTaalklanken: meer Lego dan Playmobiel
De R komt uit de kast
Door Marc van OostendorpAan het eind van zijn proefschrift dat helemaal gaat over de [R] voor het Nederlands – dat is mijn favoriete soort boeken – haalt de Utrechtse geleerde Koen Sebregts onze Amerikaanse collega William Labov aan die taalwetenschappers indeelde naar de plaats waar ze hun werk deden: in de bibliotheek, het oerwoud, de studeerkamer, het laboratorium of op … [Lees meer...] overDe R komt uit de kast
Wetenschap van de nonsens
Inhoudswoorden zonder inhoud van Louis Th. LehmannDoor Marc van OostendorpHoe moet je leven? Misschien als L.Th. Lehmann (1920-2012), die volgens het omslag van het nieuwe, aan hem gewijde nummer van De Parelduiker 'dichter, prozaïst, essayist, criticus, jurist, scheepsarcheoloog, muzikant, tekenaar, danser, componist' en vertaler was.In sommige hoekjes van het tijdschrift … [Lees meer...] overWetenschap van de nonsens
Kóningin als spreekfout
Door Marc van OostendorpJohan Michiel Dautzenberg wilde een beknopte en zakelijke studiegids schrijven, maar af en toe werd hij emotioneel. "Iedereen wil hier dichter en kunstenaer zyn," verzuchtte hij dan, "maer weinigen getroosten zich de moeite de kunst vooraf ernstig te bestuderen."Het citaat komt uit Dautzenbergs Beknopte prosodia der Nederduitsche tael uit 1851, dat sinds … [Lees meer...] overKóningin als spreekfout
Schadetje
Door Marc van Oostendorp Kleine Marie heet Marietje, kleine Els heet Elsje, kleine Nel heet Nelletje. En hoe heet nu kleine Hilde? Dat is lastig: Hildje klinkt niet goed, en Hildetje eigenlijk ook niet. Alleen als je de uitgang -ke in je repertoire hebt, heb je een uitweg: Hildeke. Zoiets geldt ook voor andere woorden die eindigen op -de of -te. Een lichte straf is een strafje, … [Lees meer...] overSchadetje
Spanneld!
Door Marc van OostendorpWie nog nooit op Marktplaats.nl geweest is, kent de Nederlandse taal niet. Zo iemand mist bijvoorbeeld advertenties waarin gezocht wordt naar een 'mooie vrouw voor spannelde foto's maken samen': "Ben op zoek naar een mooi vrouwtje voor spannelde foto 's te maken voor hobby geen foto modellen of betalingen puur voor hobby en spannelde locaties … [Lees meer...] overSpanneld!
De R in verengelsen
Door Marc van OostendorpHet is misschien best leuk om met mensen te werken die net zo oud en sloom zijn als ik, maar het haalt het niet bij werken met mensen die jong en slim zijn. Leve het college geven! Er komt weer een briljante nieuwe generatie taalwetenschappers aan.We hadden het gisteren over de verschillende manieren om de r uit te spreken. Er zijn er volgens de … [Lees meer...] overDe R in verengelsen
Bloet en doet in de middeleeuwen
Door Marc van Oostendorp Hoe klonk het Nederlands in de veertiende eeuw? Om een antwoord op die vraag te geven, hebben we maar weinig gegevens. De meeste sprekers uit die tijd zijn dood, dus we kunnen het hen niet vragen. Er werden nog geen opnamen gemaakt, dus we kunnen niet zelf terugluisteren. Niemand nam in die tijd de moeite in detail op te schrijven hoe hij zijn tong … [Lees meer...] overBloet en doet in de middeleeuwen
De nieuwe sj: The fault in our stasj
Door Marc van OostendorpIneens hoorde ik hem ook: de nieuwe sj. Verschillende mensen hadden me er al op gewezen, en toen kwam er een dag dat ik naar een paar jonge vrouwen op de radio luisterde – altijd jonge vrouwen – en daar klonk hij luid en duidelijk.De Zuid-Afrikaanse taalkundigen Daan Wissing en Andries Coetzee hadden hem bijvoorbeeld al in het Afrikaans … [Lees meer...] overDe nieuwe sj: The fault in our stasj
Hoe we klanken leren
Door Marc van OostendorpWaarom zijn er geen talen waarin drie keer hoesten 'boterham' betekent en een keer in je handen klappen 'eten'? Omdat de woorden van alle (gesproken) talen zijn opgebouwd uit een betrekkelijk kleine verzameling klinkers en medeklinkers. Het aantal varieert van ongeveer 13 in het Hawaiiaans tot ongeveer 130 in sommige talen in zuidelijk Afrika. Het … [Lees meer...] overHoe we klanken leren
Hoe (en waarom) kennen we klemtoon?
Door Marc van OostendorpWaar ligt de klemtoon in anani? Ik durf te wedden dat je zegt: op na. In een webexperiment dat we het afgelopen jaar gedaan hebben onder enkele duizenden sprekers van het Nederlands, is gebleken dat ongeveer zeventig procent van de sprekers dat doet bij woorden als deze die ze nog nooit eerder hebben gehoord, bijvoorbeeld omdat ze (de woorden) niet … [Lees meer...] overHoe (en waarom) kennen we klemtoon?
Awaters klinkers
Door Marc van Oostendorp Het is een regenachtige dag en dus lezen we het gedicht Awater van Martinus Nijhoff (hier): "Het wil niet als geheel een vorige eeuw / puinhopen zien en zingen van mooi weer'. Het gedicht bestaat uit zeven duidelijk van elkaar te onderscheiden delen, die van elkaar gescheiden zijn door een witregel. Ieder deel wordt gekarakteriseerd door een klinker: … [Lees meer...] overAwaters klinkers
‘Bak’ wordt ‘pak’ in het Afrikaans
Door Marc van OostendorpDezer dagen is de beroemde Zuid-Afrikaanse taalkundige Andries Coetzee in Nederland. Hij gaf gisteren een lezing waarin hij liet zien dat jongeren in Zuid-Afrika het woord 'bak' uitspreken als 'pak', en het woord 'das' als 'tas' – en dat ze toch het verschil kunnen blijven horen.Het verschil tussen een [b] en een [p] is in het Nederlands en in het 'oude' … [Lees meer...] over‘Bak’ wordt ‘pak’ in het Afrikaans
Ik schrok: een maaltijd! Naar binnen!
Door Marc van Oostendorp Het verschil tussen de o in bok en die in hok – dat is een uithoekje van de taalkunde waar mensen zich alleen bij feestelijke gelegenheden in wagen. Zoals gisteren in een lezing die Rick Derksen op een symposium hield dat was georganiseerd ter ere van onze collega Michiel de Vaan, die binnenkort naar Zwitserland … [Lees meer...] overIk schrok: een maaltijd! Naar binnen!
Kleine Roman kan de R zeggen!
Door Marc van OostendorpGisterenavond was een gedenkwaardige avond, want Roman kon die dag voor het eerst de /r/ zeggen. Net op de dag dat ik op bezoek was bij zijn ouders: ik viel met mijn neus in de boter. Hij deed het graag en trots heel vaak voor: zijn eigen naam met een krachtige, rollende /r/, een heel fraaie /r/, mooier dan ik hem maak, eerlijk is eerlijk.Voor veel … [Lees meer...] overKleine Roman kan de R zeggen!
Over de t in godvert
Door Marc van OostendorpHet is nu wetenschappelijk bewezen: vloeken horen ook bij de taal. In een nieuw artikel in het tijdschrift Natural Language and Linguistic Theory gaat de Utrechtse hoogleraar Norbert Corver in op de complexe manier waarop Nederlanders kunnen vloeken – godverdesakkerdeju – en wat dat zegt over de Nederlandse taal. (Het artikel staat ook op Corvers … [Lees meer...] overOver de t in godvert
Waar ligt de klemtoon in ‘holländisch’?
Door Marc van Oostendorp Omdat ik deze week zijdelings geschreven had over Russisch, kreeg ik een e-mail van mijn beroemde Vlaamse collega José Cajot over holländisch. In het Duits ligt de klemtoon in dat woord op hol; waarom leggen Nederlandstaligen het op län? Het komt niet doordat de klemtoon altijd op de voorlaatste lettergreep ligt in het Nederlands, al komt dat patroon … [Lees meer...] overWaar ligt de klemtoon in ‘holländisch’?
Schiphol-Engels: Ladies and g[ɑ]ntlemen
Door Marc van OostendorpWie op Schiphol aankomt, hoort altijd onmiddellijk een nieuw dialect van het Engels, dat je verder nergens op de wereld hoort. Ook elders in Nederland praat men niet zo, zodat je niet kunt zeggen dat het een Nederlands accent is; en tegelijkertijd zijn er meerdere omroepstemmen op Schiphol die het gebruiken, zodat het meer is dan alleen een persoonlijke … [Lees meer...] overSchiphol-Engels: Ladies and g[ɑ]ntlemen
De harde Hollandse g van Golf
"Toen Volkswagen in 1974 de Golf introduceerde," schreef iemand deze week op het Meldpunt Taal, "werd de naam nog uitgesproken met de g van het Duitse Gott of zoals de gelijknamige sport in het Engels wordt aangeduid. Bij mijn weten is dat vele jaren volgehouden. Nu heeft men het bij VW zelf over de Golf met die harde Hollandse g van 'ga toch weg!'. Hoezo … [Lees meer...] overDe harde Hollandse g van Golf
Hoe het Nederlands zich afscheidde
Door Marc van Oostendorp Hoe klonk het oudste Nederlands, de taal die in onze streken in de elfde eeuw, en de eeuwen daarvoor, gesproken werd? Dat heeft mijn Leidse collega Michiel de Vaan de afgelopen jaren uitgezocht. We weten al wel redelijk veel van het zogeheten Middelnederlands dat na die tijd gesproken werd, en zelfs eigenlijk ook al wel meer van het … [Lees meer...] overHoe het Nederlands zich afscheidde
De [t] van Bonita Avenue
Door Marc van Oostendorp De vraag die Nederland én Vlaanderen nu al jaren in zijn greep houdt: hoe dienen we de t uit te spreken in de romantitel Bonita Avenue? Als de korte, d-achtige klank waarmee Amerikanen het woord Bonita zouden uitspreken (een tap, [ɾ] in het internationale fonetische alfabet)? Of als een Nederlandse, langere [t]? De radio is nu … [Lees meer...] overDe [t] van Bonita Avenue
Onteren
Door Marc van OostendorpIk heb de afgelopen dagen op kosten van de Italiaanse belastingbetaler (en nu niet zeggen: hij bestaat) een aantal lezingen gegeven in Verona, en een ervan ging over de woorden onteren en oneindig.Wat is er aan de hand? Beide woorden bestaan uit een voorvoegsel (ont, on), een stam (eer, eind) en een achtevoegsel (en, ig). Er is een belangrijk … [Lees meer...] overOnteren
‘Ik heb’ of ‘ik hep’
Door Marc van OostendorpDe b aan het eind van een woord wordt in het Nederlands uitgesproken als een p (ik hep) en de d als een t (ik hat). Het Nederlands staat daar zeker niet alleen in: ook het Catalaans, het Duits, het Pools en het Russisch en nog tal van andere talen doen dat.Wat er technisch gebeurt is: je laat je … [Lees meer...] over‘Ik heb’ of ‘ik hep’
De atomen van de taal in onze hersenen
Door Marc van OostendorpHoe zitten spraakklanken in ons hoofd? De n of de ee, om er maar twee te noemen – hoe hebben we die opgeslagen? Wanneer we bijvoorbeeld iemand nee horen zeggen, iemand van wie we de stem nog nooit gehoord hebben, hoe herkennen we die klanken dan? We moeten ze ergens mee vergelijken, maar met wat?De Russisch-Amerikaanse taalgeleerde Roman … [Lees meer...] overDe atomen van de taal in onze hersenen
