Een zin betekent meestal heel veel dingen tegelijk. Hij heeft een letterlijke inhoud, maar door de manier waarop je hem zegt kunnen daar nog allerlei andere betekenislagen aan worden toegevoegd. Wanneer iemand 'Ik heb geen broers' zegt met een zachte g, zegt hij niet alleen 'mijn ouders hebben geen andere mannelijke kinderen gekregen die nog in leven zijn', maar ook: 'ik kom … [Lees meer...] overWat betekent een zachte g?
fonologie
Geen brein zo geschikt om het verschil tussen a en i te horen als het menselijk brein
De fonologie! Het is mijn eigen specialisme van de taalkunde, de klankleer. Zo'n honderd jaar geleden bracht het dé vernieuwing in de taalkunde, omdat de fonologen lieten zien hoe je ook de taal van de eigen tijd op een wetenschappelijke manier kunt bestuderen. In de negentiende eeuw was de historische taalkunde enorm succesvol. De grootste intellectuele ontdekking van de … [Lees meer...] overGeen brein zo geschikt om het verschil tussen a en i te horen als het menselijk brein
Ciaciao
Van de week klaagde iemand in een reactiepaneel op dit blog dat de geesteswetenschappen zo weinig ontdekken, maar die klacht is ongegrond, er worden aan de lopende band dingen ontdekt, in ieder geval door mij. Let op! De ontdekking van de week: het Nederlands lijkt op het Ilokano. Het begon van de week op Twitter met iemand die zich erover verbaasde dat hij zo vaak doei doei … [Lees meer...] overCiaciao
Seuren
De Multatulileescursus / Sprachwissenschaftliche Beihefte I Er zou een aardige studie te maken zijn van de spelling van Multatuli. Er zijn natuurlijk de in het oog springende details – de y in plaats van ij (hy lydt) en het feit dat Douwes Dekker mens schreef voor mensch als hij even de kans kreeg –, maar interessanter nog zijn de details. Omdat hij zich niet sterk richtte … [Lees meer...] overSeuren
De klank van woorden in je hoofd
Ergens in ons hoofd zit verborgen dat we de viervoetige beste vriend van de mens aanduiden met hond: een bepaalde klankvorm die ruwweg begint met een geruis in de keel en eindigt met een tikje van de tong tegen de corona achter de tanden. Maar hoe zit die klankvorm precies in ons hoofd opgeslagen? Daarover gaat een interessant proefschrift, dat vandaag in Nijmegen verdedigd … [Lees meer...] overDe klank van woorden in je hoofd
Hoe vind je de klemtoon in een woord?
Door Henk Wolf Klemtonen zijn rare dingen. Een klemtoon maakt een lettergreep opvallender dan overige lettergrepen, maar dat kan op verschillende manieren: beklemtoonde lettergrepen kunnen bijvoorbeeld luider zijn dan hun onbeklemtoonde buren, maar ook op een hogere toon worden uitgesproken of langer worden aangehouden. Nederlandstaligen gebruiken vooral de laatste twee … [Lees meer...] overHoe vind je de klemtoon in een woord?
Extra lange klinkers in het Nederlands
Door Henk Wolf De fouten die Nederlandstaligen maken bij het leren van een vreemde taal, kunnen je soms ook wat leren over hoe het Nederlands in hun hoofd zit. Zo zie ik regelmatig dat Nederlandstaligen zich bij bepaalde klinkerlengtes gemakkelijker voelen dan bij andere. Een van mijn taken is het geven van cursussen Fries. Daar komen mensen op af met heel verschillende … [Lees meer...] overExtra lange klinkers in het Nederlands
Leenwoorden uitspreken: je eigen keuze
Door Marc van Oostendorp Sommige taalonderwerpen lijkt iedereen interessant te vinden, behalve de taalkundige. Leenwoorden zijn daar een voorbeeld van: begin in een volle bus een gesprek over taal, en binnen de kortste keren worden leenwoorden daarin genoemd; maar heel veel taalwetenschappelijk onderzoek is er niet naar dat verschijnsel. Het boek Borrowing van de … [Lees meer...] overLeenwoorden uitspreken: je eigen keuze
D’r zij licht
Door Henk Wolf Er zijn veel Nederlandstaligen die het woordje dat we als er schrijven net zo uitspreken als het woordje d'r, dus met een [d] aan het begin, dan eventueel een sterk gereduceerde klinker (de sjwa) en daarna een [r]. Die begin-[d] is historisch, want in veel contexten is er ontstaan uit daar. Ook de uitspraak waarbij er rijmt op ver (zonder [d], maar met een … [Lees meer...] overD’r zij licht
Het rare van de R
Door Marc van Oostendorp Wat is een r-klank? Dat is een van de onbeantwoorde vragen van de taalwetenschap. Een van de rare kanten van de r is dat hij op zoveel verschillende manieren gemaakt kan worden en op zoveel verschillende manieren klinkt. Dat geldt voor heel veel talen, maar het Nederlands is een uitmuntend voorbeeld: er zijn tientallen manieren om de klank te maken … [Lees meer...] overHet rare van de R
De h is goedkoop
Door Peter Nieuwenhuijsen Van de bekende versregel ‘O, kom er eens kijken’ bestaan, zo leert het internet, diverse varianten. Een daarvan is dat het eerste woord ook wel als ‘Oh’ wordt geschreven. In Van Dale (ik gebruik de 15e druk) vormt zowel O als Oh een lemma. Bij O lezen we dat het een uitroep is van (ik doe een greep) verrukking, bewondering, verwondering, verbazing, … [Lees meer...] overDe h is goedkoop
Een krant gaat in de overbeet
door Jan Stroop Taalkunde is niet de sterkste kant van De Volkskrant. Daar is ’t artikel van wetenschapsredacteur Maarten Keulemans, “Vroege mens deed het zonder v, w en f – want die kon zijn gebit niet aan” (14 maart), weer een mooie illustratie van. … [Lees meer...] overEen krant gaat in de overbeet
Is meten weten? Bericht uit de wereld van de klemtoon
Door Marc van Oostendorp Ik ben van huis uit fonoloog en geen foneticus. Er zijn allerlei verschillen tussen deze zusterdisciplines. Zo gaat fonologie over klanken als onderdeel van de taal (de relatie met andere onderdelen van de grammatica, bijvoorbeeld, de manier waarop ons innerlijke woordenboek in elkaar zit, hoe we daar onthouden hoe we woorden zeggen en hoe ze klinken) … [Lees meer...] overIs meten weten? Bericht uit de wereld van de klemtoon
Prof. Jac. van Ginneken SJ zegt middenklinkers en zingt ‘In ’t bronsgroen eikenhout’
Door Marc van Oostendorp Bovenstaande opname is een van de vele uit de rijke audio-archieven van het Meertens Instituut. De oorspronkelijke opname komt van het Fonetisch Instituut van de Universiteit van Amsterdam. Als de archieven juist zijn, hoor je hier Jac. van Ginneken (1877-1945), de roemruchte eerste hoogleraar Nederlands van de Katholieke Universiteit … [Lees meer...] overProf. Jac. van Ginneken SJ zegt middenklinkers en zingt ‘In ’t bronsgroen eikenhout’
Herherhalingen
Door Marc van Oostendorp Wat is gemakkelijker dan iets twee keer zeggen? Ja, wat is er gemakkelijker? Jan Renkema heeft al een tijdje een serie op Neerlandistiek over nultaal, de manier waarop we in taal de mogelijkheden inzetten om iets niet te zeggen. Wanneer hij klaar is, hoop ik dat hij met een serie begint over herhalingen en herhalingen van herhalingen, herherhalingen en … [Lees meer...] overHerherhalingen
bɛstyderə
Door Marc van Oostendorp Een aardige observatie van Siemon Reker in zijn nieuwe boekje Dat gezegd hebbend (op 23 januari wordt het in Nijmegen gepresenteerd in aanwezigheid van politieketaalkanon Dries van Agt): premier Rutte spreekt de eerste klinker in het woord bestuderen consequent uit als de [ɛ] van pet. Je hoort het bijvoorbeeld duidelijk in het volgende, al wat oudere … [Lees meer...] overbɛstyderə
Koperaasje en alkolist
Door Henk Wolf Aan het einde van de negentiende eeuw richtten boeren in Nederland op veel plaatsen coöperatieve zuivelfabrieken op. Tot ver in de twintigste eeuw hadden veel mensen op het platteland direct of indirect met zulke fabrieken te maken. Mijn grootouders hadden het er vaak over en zij spraken daarbij steevast van de koperaasje. Nog steeds wordt de grote zuivelfabriek … [Lees meer...] overKoperaasje en alkolist
Alcoholische alcoholisten
Door Marc van Oostendorp Een intrigerende vraag van Jan Renkema, afgelopen woensdag in zijn rubriek Verwarwoordenboek Vervolg: Nog een vraagje: hoe spreekt u de tweede –o– uit? In alcoholicus is het de o van ‘dool’ en van ‘holistisch’, maar in alcoholist de o van ‘dol’ en van ‘alcohol’. Vreemd, die lange klinker in alcoholicus. Dat komt natuurlijk door die ene -l-, vergelijk … [Lees meer...] overAlcoholische alcoholisten
Van p naar b in Nederland en Duitsland
Door Marc van Oostendorp Vanmiddag promoveert Nina Ouddeken in Nijmegen, hoera! Nina is de eerste student die ik naar drie titels heb mogen begeleiden – eerst de bachelor, dan de master en nu dan het doctoraat. Het proefschrift dat ze vanmiddag verdedigt is daar dus de kroon op, en het is een fonkelende kroon. Het gaat onder andere over een probleem dat mij al heel lang … [Lees meer...] overVan p naar b in Nederland en Duitsland
Waarom schrijven we ‘brief’ en ‘doos’, maar ‘hond’ en ‘krab’?
Door Sterre Leufkens Sorry, spellingsregelsbedenkers van weleer. Excuses dat ik jullie vals beschuldigd heb. Al jaren! Badend in onwetendheid dacht ik dat jullie een enorm inconsequente regel hadden bedacht. Maar niets blijkt minder waar: de bewuste regel is gewoon geheel en al het gevolg van de klankregels van het Nederlands. Niks geen inconsequente inmenging. Mea culpa, dus. … [Lees meer...] overWaarom schrijven we ‘brief’ en ‘doos’, maar ‘hond’ en ‘krab’?
Mooi Nederlands (7): klank
Door Marc van Oostendorp Medewerkers van de afdeling Nederlandse Taal en Cultuur van de Radboud Universiteit kiezen deze week – de week tussen de oraties van Marc van Oostendorp en van Lotte Jensen, twee nieuwe Nijmeegse hoogleraren – mooie brokken Nederlands. We gaan van groot naar klein. Vandaag kiest Paula Fikkert een mooie klank – de ui. (Bekijk deze video op … [Lees meer...] overMooi Nederlands (7): klank
De ‘Friese zachte g’
Door Henk Wolf Al een jaar of twintig geleden zei een Duitse kennis tegen me dat naar zijn idee jonge Friezen Nederlandser klonken dan oudere. Hij kwam vaak in Friesland en had een scherp oor voor taal, dus ik nam zijn opmerking serieus en vroeg hem wat er volgens hem veranderde. Vooral de uitspraak van de g, zei hij. Bij jonge Friezen klonk die net als in het Nederlands … [Lees meer...] overDe ‘Friese zachte g’
Marrekies
Door Marc van Oostendorp Iemand schreef ergens lievie en iemand vond dat vreemd. Dat moest toch lieffie zijn, met een f? Iemand wendde zich tot mij en vroeg wat nu het juiste antwoord was. Er is natuurlijk geen 'juist', maar ik zou zelf hier ook geneigd zijn een f te zeggen. De enige reden die ik me kan voorstellen is als je toch al geen verschil maakt tussen f en v, als … [Lees meer...] overMarrekies
Slecht rijm
Door Marc van Oostendorp 'Ik wil eerst naar Lesbos en daarna naar de Kosmos' rijmt niet. 'Ik wil eerst naar Bladel en daarna naar Hedel' ook niet. Maar het eerste is iets minder slecht dan het tweede. WAAROM? (Bekijk deze video op YouTube.) … [Lees meer...] overSlecht rijm
‘Ik geloov’ en andere problemen
25 jaar Optimaliteitstheorie (4) Door Marc van Oostendorp In de vorige drie afleveringen beschrijf ik vooral een (sterk vereenvoudigde) basisversie van de Optimaliteitstheorie – 25 jaar geleden had ik die stukjes ook al kunnen schrijven. De theorie maakte al snel een enorme explosie door en is nog steeds de standaardtheorie – het is niet meer, zoals 20 jaar geleden, zo'n … [Lees meer...] over‘Ik geloov’ en andere problemen
