Het toneelstuk Lucifer (1654) van de toen 67-jarige Joost van den Vondel (1587 -1679) is een schitterende uitbeelding van de verborgen, duistere wortels van de condition humaine: jaloersheid, begeerte en hebzucht. Een ietwat vreemde uitspraak misschien voor een toneelstuk dat zich afspeelt in … de hemel. Maar zoals in de betere … [Lees meer...] overHet eerste bedrijf van Vondels ‘Lucifer’ – de wortels van het kwaad
Joost van den Vondel
Joost van den Vondel • Minnedeuntjes
Minnedeuntjes Koridon Koom hier, o goelijk meisje,Gy ziet de velden groenen.Vergun me slechts een reisje,Dat ik uw mont magh zoenen,En uw wangen, uit lust en verlangen.Ay koom wat nader:Want uwe moeder en was niet vroeder.Zy kuste vader. De duiven trekkebekken.De dieren in de weidenEen lijn te zamen trekken.Wie kan de liefde scheidenVan het leven, de jongkheit … [Lees meer...] overJoost van den Vondel • Minnedeuntjes
Vlucht vooruit. Reflecties bij Vondels Lucifer
… dat God de mens – die natte bel, volgeblazen met wind en lucht – verheft omde engelen, Zijn zonnen te overheersen? (v. 846) Vondels Lucifer ontspannen lezen in de wachtkamer, op de trein of in bed. Het kan, dankzij de onlangs verschenen prozahertaling in hedendaags Nederlands. En de lezer die méér wil, hoeft maar even te spieken op de linkerpagina waar het hem vrijstaat … [Lees meer...] overVlucht vooruit. Reflecties bij Vondels Lucifer
Lucifer en de Nederlandse taal
Als je over de taal van Vondels Lucifer schrijft, kun je niet om Petrus Leupenius heen. Ik begin daarom met het conflict tussen Vondel en Leupenius. Daarna kijk ik in meer detail naar Vondels taalgebruik in Lucifer. Petrus Leupenius (1607-1672) was een Amsterdamse predikant die er in de allereerste uitgave van Lucifer (1654) ongenadig van langs kreeg van de toen 67-jarige … [Lees meer...] overLucifer en de Nederlandse taal
Brenger van licht en stilte in een klas op maandagmiddag
Maandagmiddag 13.00 uur, V4b. Een grijnzende duivel is op het smartboard geprojecteerd. Tafels en stoelen zijn in een cirkel in de klas geplaatst, zodat iedereen elkaar aan kan kijken. De fragmenten van Lucifer die vandaag gelezen worden liggen klaar. De handgeschreven samenvattingen van de vorige les zijn uitgedeeld. De leerlingen komen binnen. De rollen voor die dag worden … [Lees meer...] overBrenger van licht en stilte in een klas op maandagmiddag
Regisseurs: aan het werk! Nu!
Vele jaren geleden zag ik de Gijsbreght van Aemstel in de Amsterdamse stadsschouwburg. Het waren de late jaren zestig, alles was aan het veranderen, we hadden het Maagdenhuis bezet, bij Neerlandistiek waren de hoorcolleges afgeschaft en we bepaalden de cijfers voor eindverslagen met de hele groep, de docent mocht ook meedoen. Het waren optimistische tijden, we dachten dat de … [Lees meer...] overRegisseurs: aan het werk! Nu!
Lucifer, nieuwe werelden, en de eerste mens
De populariteitsgraad van personages door de tijd heen, of in een bepaalde periode, is een prachtige indicatie voor wat er in een specifiek tijdsgewricht gaande is. Een mooi voorbeeld is het historisch wisselende belang van de personages Hector, Achilles, en Odysseus. De eerste behoort in de middeleeuwen tot de ‘neuf preux’; de negen grootste helden uit de geschiedenis, naast … [Lees meer...] overLucifer, nieuwe werelden, en de eerste mens
Lucifer, waar is uw glans gebleven?
Connie Palmen heeft er nooit een geheim van gemaakt dat haar werk wortelt in een diepe culturele en literaire traditie. Wie haar romans reduceert tot (auto)biografische documenten miskent hun literaire karakter en hun verwevenheid met talrijke verhalen en motieven die uit het verleden zijn overgedragen. ‘De roman dwingt zijn eigen waarheid af,’ zegt de verteller in het eerste … [Lees meer...] overLucifer, waar is uw glans gebleven?
Kunst en wetenschap
Een sterke opening is het halve werk, maar van de opening moet Vondels Lucifer het niet hebben. Integendeel, de beginclaus van Lucifer is helemaal zo best niet. Het slot is echter ijzersterk. Vondels boodschap is in onze tijd misschien wel actueler dan ooit – daarover later meer. Eerst iets over een goede opening, want dat Vondel een toneelstuk fantastisch kon laten beginnen, … [Lees meer...] overKunst en wetenschap
Vondels Lucifer (1654) hertaald (2022)
Wie deed eenmaal ‘heilig’ in ‘veilig’ weerklinken?Heiligheid.... Veiligheid.... Vondel!Buiten God is het nergens veilig.... Uit: Eva (1927), Carry van Bruggen Waarom Liever luie lezers dan geen lezers - dit standpunt van Marita Mathijsen deel ik van harte. Als hoofddocent vroegmoderne letterkunde in Utrecht (2002-2011) en vervolgens in Groningen (tot mijn pensioen in … [Lees meer...] overVondels Lucifer (1654) hertaald (2022)
Vondels Lucifer – inleiding op een serie bijdragen
Vondel moet het hebben zien aankomen. Hij wist dat zijn werk controversieel was. Alleen al de aanduiding ‘Het tooneel is in den hemel’ om aan te geven waar de handeling zich afspeelde, zou op weinig bijval kunnen rekenen bij de calvinistische predikanten. Ze vonden toneel al op voorhand verdacht en ze wantrouwden de katholieke Vondel ten diepste. Lucifer stond in 1654 tweemaal, … [Lees meer...] overVondels Lucifer – inleiding op een serie bijdragen
De aangrijpendste uitvoering van de Gijsbreght aller tijden
5 december 1943: Fons Rademakers speelt Gijsbreght van Aemstel in een Zwitsers vluchtelingenkamp Het is op het eerste gezicht een weinig opzienbarende foto. Een zwartgeklede jongeman staat met geheven armen op een eenvoudig podium, in het zwakke licht van een gloeilamp. Zijn houding en mimiek impliceren de aanwezigheid van een publiek achter de fotograaf. Het beeld wordt … [Lees meer...] overDe aangrijpendste uitvoering van de Gijsbreght aller tijden
Theater Kwast bereikt mijlpaal met Gijsbreght van Aemstel
Persbericht Theater Kwast Van 1641 tot 1968 opende de Amsterdamse stadsschouwburg het nieuwe jaar vast met Joost van den Vondels Gijsbreght van Aemstel; de langstlopende lopende theatertraditie ter wereld, waar geen West-end record aan kan tippen. In 2018 blies Theater Kwast deze Nieuwjaarstraditie nieuw leven in op de plek waar het stuk in 1638 in première ging, in de … [Lees meer...] overTheater Kwast bereikt mijlpaal met Gijsbreght van Aemstel
Wie kent er nu eigenlijk een gedicht van Vondel?
In de 6e Mastodoncast vertel ik over twee gedichten van Joost van den Vondel. Bijna iedereen komt wel eens in aanraking met een straat of een park, vernoemd naar Vondel. Heel misschien heeft u ook wel eens een toneelstuk van Vondel gezien. Maar zijn gedichten? De tragiek van Dr. Roscius en de lyriek van een “Kerstliedt” uit 1643 draag ik aan u voor en vertel waarom u deze … [Lees meer...] overWie kent er nu eigenlijk een gedicht van Vondel?
Verschenen: Lucifer, Joost van den Vondel
De tragedie Lucifer gaat over een opstand in de hemel, uitlopend op een totale oorlog. In het kosmische geweld delft de aartsengel Lucifer met zijn volgelingen jammerlijk het onderspit. In de hel storten zij, als dierlijke duivels. Lucifer laat indrukwekkend zien hoe de positie van de held bedreigd wordt omdat God Zijn scheppingsorde drastisch wil … [Lees meer...] overVerschenen: Lucifer, Joost van den Vondel
De Aeneïs in twaalf maanden
Komend jaar is de Imagokalender van het Nederlands Klassiek Verbond gewijd aan de Aeneïs van Vergilius. Elke maand krijgen we afbeeldingen met ruimschoots toelichtingen te zien bij één van de twaalf boeken. Weinig klassieke teksten zijn in de Nederlandse literatuur, van de middeleeuwen tot heden, zo vaak nagevolgd als Vergilius’ epos over de stichting van Rome. Het verhaal over … [Lees meer...] overDe Aeneïs in twaalf maanden
6 januari – 8 januari 2023: Gijsbreght van Aemstel
Ruim 380 jaar al trekt deze kaskraker van Joost van den Vondel volle zalen en spreekt het verhaal van de mythische heer van Amsterdam, die op kerstnacht zijn stad probeert te beschermen tegen Kennemers en de Haarlemmers tot de verbeelding. Een treurspel dat generaties aan het denken heeft gezet over noodlot, voor- en tegenspoed en het kiezen tussen liefde en plicht, eigen of … [Lees meer...] over6 januari – 8 januari 2023: Gijsbreght van Aemstel
Vondels Lijkklacht aan het vrouwenkoor
Op 12 februari 1635 overleed Vondels echtgenote, Maria de Wolff. Over dit verlies schreef Vondel een gedicht, gericht tot het zogeheten Vrouwenkoor in de Oude Kerk in Amsterdam, ‘O Heiligh Koor’, waar zij begraven zou worden, bij hun al eerder gestorven kinderen Sara en Constantijn. Ook hun dood had Vondel met gedichten herdacht. Vooral de gedichten op die kinderen zijn zo … [Lees meer...] overVondels Lijkklacht aan het vrouwenkoor
‘Maer deze maeght gaet al de mans te boven’
Een ideale klassieke tragedie is Sofocles’ Koning Oedipus. Vondel vertaalt dit spel in 1660, en in de opdracht aan Joan Huydecoper schrijft hij: ‘Aristoteles, in zijn tooneelonderwijs, voert het in, als een voorbeelt, waer in de twee hoofdcieraden, herkennis en staetveranderinge, krachtigh uitschijnen.’ In een aristotelische tragedie treedt een held op met wie het publiek zich … [Lees meer...] over‘Maer deze maeght gaet al de mans te boven’
Joost van den Vondel • Dootshoofd
Dootshoofd Arme mensch! wat zijt ghy trotsch?Ziet ghy 't zwaard niet opgehevenVan den strengen Engel Gods,Dreigende u den slagh te geven?Schat noch rijckdom kan u nietVan een snelle Doot bevryden,Die ghy voor uw oogen ziet,In dees droeve en vege tijden.Nu u Godt noch leven gunt,Beter u, terwijl gij kunt. Joost van den Vondel (1587-1679) Abonnees van Laurens Jz. … [Lees meer...] overJoost van den Vondel • Dootshoofd
Joost van den Vondel • Op het uitmalen van ’t Haarlemmer Meer
Aan de leeuw van Holland Uitheemse vijanden te zitten in de veren,Te slingeren de staart grootmoedig over zee,Is ijdel, als uw long, geslagen aan het teren,Inwendig vast vergaat en gij met harteweeZo deerlijk zucht en kucht en loost bij hele brokkenHet rottend ingewand de keel uit, in de golf.Wat baat het met uw klauw heel 't oost en west te plokken,Indien u bijt in 't hart … [Lees meer...] overJoost van den Vondel • Op het uitmalen van ’t Haarlemmer Meer
Verschijnt binnenkort: hertaling van Lucifer
De tragedie Lucifer gaat over een opstand in de hemel, uitlopend op een totale oorlog. In het kosmische geweld delft de aartsengel Lucifer met zijn volgelingen jammerlijk het onderspit. In de hel storten zij, als dierlijke duivels. Spoedig zullen deze monsters op aarde hun verwoestende kwaad aanrichten onder de eerste mensen van Gods schepping, Adam en Eva. … [Lees meer...] overVerschijnt binnenkort: hertaling van Lucifer
Louis Paul Boon leent zich niet voor volksverheffing
Toen ik samen met Ellen Deckwitz (u kent haar ongetwijfeld) Nederlands studeerde in Groningen - toch best alweer even geleden - bedachten we dat het maar weer eens tijd was om de Nederlandse toneelklassiekers op te gaan voeren. Hoewel het voor een student gauw zoeken is naar gelegitimeerde manieren om bij elkaar te komen, even ‘iets’ te ondernemen, om vervolgens en vooral op … [Lees meer...] overLouis Paul Boon leent zich niet voor volksverheffing
Literatuur was ooit onmisbaar
Hoe verder je terug in de tijd gaat, hoe belangrijker literatuur wordt. In tijden van teruglopende studentenaantallen, sluitende boekhandels en hardnekkige ontlezing is het moeilijk voorstelbaar dat literatuur ooit met twee benen in de maatschappij stond, een spilfunctie vervulde, zelfs onmisbaar was. Dit inzicht kwam als een klap in het gezicht van een kersverse studente … [Lees meer...] overLiteratuur was ooit onmisbaar
Vertalingen waren publiekstrekkers
Gemeten naar de hoeveelheid opvoeringen in de Amsterdamse Schouwburg was niet Joost van de Vondel de succesvolste zeventiende-eeuwse toneelauteur, maar de Spanjaard Lope de Vega. Dat inzicht hebben we te danken aan de digitale database ONSTAGE, in de afgelopen jaren ontwikkeld aan de Universiteit van Amsterdam door Frans Blom en collega’s. In ONSTAGE zijn de archieven van de … [Lees meer...] overVertalingen waren publiekstrekkers
