Er is wereldwijd iets eigenaardigs gaande: woorden zoals want en omdat zijn in zo uiteenlopende talen als het Duits, Fins, Frans, Italiaans, Koreaans Noors, Roemeens, Russisch, Slowaaks, Tsjechisch én het Nederlands aan een nieuw leven begonnen. Waar je vroeger want bijvoorbeeld alleen kon gebruiken in zinnen als 'Ik kan niet komen want ik ga naar Lowlands', vind je nu … [Lees meer...] overIk houd van koffie want koffie
syntaxis
Hoeveel voorzetselvoorwerpen kan een zin aan?
In het nieuwe nummer van Nederlandse Taalkunde (hoera! er is een nieuw nummer van Nederlandse Taalkunde! zingen we bij mij thuis in koor als er een nieuw nummer van Nederlandse Taalkunde verschijnt) staat een interessante discussie tussen Ina Schermer-Vermeer en Hans Broekhuis over een vraag waarvan waarschijnlijk weinig mensen beseffen dat hij nog lang niet is opgelost: … [Lees meer...] overHoeveel voorzetselvoorwerpen kan een zin aan?
Nimmer meer ‘vier appels meer’: verdwijnende tijd
Door Henk Wolf Het Franse woord jamais heeft geen vaste vertaling in het Nederlands. Afhankelijk van de context kun je het als ooit, nooit of altijd vertalen (en er zijn misschien nog wel meer mogelijkheden). Kijk maar naar de onderstaande zinnen: Tu es le pire client que j'ai jamais eu. ('Jij bent de beroerdste klant die ik ooit heb gehad.') Je n'ai jamais vu autant … [Lees meer...] overNimmer meer ‘vier appels meer’: verdwijnende tijd
Van jouw ras, ras, ras
Waarom staan er in zoveel Nederlandse kinderliedjes regels die beginnen met "van je"? Dat is de fascinerende vraag van een artikel dat Norbert Corver bijdroeg aan de feestbundel voor de eminente Gentse taalkundige Liliane Haegeman die deze week online verscheen. Het zijn er inderdaad heel veel. Corver geeft onder andere de volgende voorbeelden: Van je ras ras ras rijdt … [Lees meer...] overVan jouw ras, ras, ras
Je werkwoorden op een rijtje zetten in de Nederlandse dialecten
Dialecten zijn de fruitvliegjes van het taalonderzoek: omdat bijna iedere persoon net wat anders spreekt dan zijn buurman, heb je er een gigantische hoeveelheid van. Dat helpt om heel precies in kaart te brengen op wat voor manieren talen van elkaar kunnen verschillen. Neem de volgorde van werkwoorden aan het eind van een zin. Het is helemaal niet moeilijk om een Nederlandse … [Lees meer...] overJe werkwoorden op een rijtje zetten in de Nederlandse dialecten
Hoe danst het?
Door Ronny Boogaart Eerst was er de dag die je wist dat zou komen en nu is er jouw iedere beweging is bij mij vandaan. Die laatste zin komt uit de huidige hit van Marco Borsato met Davina Michelle en Armin van Buuren, maar net als het Koningslied uit 2013 is die geschreven door John Ewbank. Jouw iedere beweging is letterlijk vertaald Engels (your every move), dus daar is … [Lees meer...] overHoe danst het?
Het raad?
Door Henk Wolf Zeker, en we weten daar nog altijd geen goed raad mee. Bovenstaande zin stond op 1 juli in de Volkskrant. Hij is opgetekend uit de mond van historicus Gert Oostindië, die geïnterviewd werd door Sander van Walsum. Het is een aparte zin, althans het stukje geen goed raad is onverwacht. Waarom? Wel, raad is allereerst geen het-woord, maar een de-woord. En … [Lees meer...] overHet raad?
Syntaxis als een strijd tussen fetisjisten en solipsisten
Door Marc van Oostendorp Het kan controversieel zijn om in geleerde kring iets te beweren wat buiten die geleerde kring de meeste mensen denken. Wij deskundigen hebben jarenlang geduldig aan de buurvrouw uitgelegd dat het zó niet zit, en dan komt er ineens alsnog een collega met zó. De laatste jaren komt de Britse taalkundige Geoffrey Pullum met een dergelijk standpunt … [Lees meer...] overSyntaxis als een strijd tussen fetisjisten en solipsisten
Het is even met Henk
Door Henk Wolf Toen er nog geen nummerherkenning was, moest je jezelf als beller expliciet bekendmaken aan de persoon die de hoorn had opgenomen. Daar zijn allerlei standaardzinnetjes voor: Je spreekt met Flip.Jansen spreekt u.Flip hier! Een in Friesland gebruikelijk zinnetje is (in de Friese en de Nederlandse versie): It is even mei Henk.Het is even met … [Lees meer...] overHet is even met Henk
Onderwerp en persoonsvorm als ANWB-echtpaar: een pleit voor meer narratieven in het grammaticaonderwijs
Door Henk Wolf Leerlingen die goed zijn in ontleden, zijn niet altijd goed in ontleden. Zeker, ze kunnen een hoog cijfer verdienen door zorgvuldig geselecteerde woorden en zinsdelen in speciaal geconstrueerde zinnetjes juist te benoemen. Maar vaak snappen ze niet wat er nou eigenlijk in een zin gebeurt. Het probleem Een kleine illustratie: ooit vroeg ik een … [Lees meer...] overOnderwerp en persoonsvorm als ANWB-echtpaar: een pleit voor meer narratieven in het grammaticaonderwijs
De volgende metro is lijn 52 en vertrekt over 2 minuten
Iedere dag luisteren tienduizenden mensen naar die zin, maar ineens kwam er een vraag over binnen. " De volgende metro is lijn 52 en vertrekt over 2 minuten." Kan dat eigenlijk wel? De vragensteller suggereerde dat het er misschien mee te maken had dat een naamwoordelijk en een werkwoordelijk gezegde worden samengetrokken, of een zin die een eeuwigdurende toestand aanduidt … [Lees meer...] overDe volgende metro is lijn 52 en vertrekt over 2 minuten
‘Ga jij dan even van terugbrengenstein?’: een Nederlandse antipassief?
Door Henk Wolf De meeste Nederlandstaligen zijn op school de termen actieve (of bedrijvende) vorm en passieve (of lijdende) vorm wel tegengekomen. Als je een zin omzet van de actieve naar de passieve vorm, dan doe je iets waardoor het oorspronkelijke onderwerp van de zin niet langer het onderwerp is. Als opfrisser een voorbeeld met dezelfde zin in beide vormen: De boer … [Lees meer...] over‘Ga jij dan even van terugbrengenstein?’: een Nederlandse antipassief?
Het Nederlands is ook een beetje een gebarentaal
Door Henk Wolf Het menselijke brein zit zo in elkaar dat het allerlei regelmatigheden ontdekt in de taal van anderen en die zo onthoudt dat ze ook weer gebruikt kunnen worden, grotendeels onbewust. Al in onze vroegste jeugd gaan de hersenen met dat project aan de slag. Dan verwerven kinderen hun moedertalen. Blijkbaar bestaat er een voorkeur voor om in die moedertalen … [Lees meer...] overHet Nederlands is ook een beetje een gebarentaal
Hoe(zo) ben je zo dik? Miratieve modaliteit in het Nederlands en Fries
Door Henk Wolf Het vraagwoord hoe komt in zowel het Nederlands als het Fries voor, maar er is een subtiel verschil, dat ik nog nooit beschreven heb gezien. Eerst de overeenkomsten. In beide talen kom je zinnen tegen als de volgende: Hoe ben je zo dik geworden? Hoe bist sa grou wurden? Daarin is hoe dubbelzinnig. Het kan vragen naar de oorzaak en is dan ongeveer … [Lees meer...] overHoe(zo) ben je zo dik? Miratieve modaliteit in het Nederlands en Fries
Ken ik nog effe van uw tijd roven?
door Henk Wolf Franstaligen zeggen niet 'Mon père mange petits pois', mar 'Mon père mange des petits pois', met des als een in Nederlandstalige oren volkomen overbodig extraatje. In het Nederlands hebben zelfstandige naamwoorden in het meervoud helemaal geen lidwoord of ander bepaalwoord nodig, maar in het Frans staat er dan altijd iets voor wat lijkt op een lidwoord en wat … [Lees meer...] overKen ik nog effe van uw tijd roven?
Waarom laat ons taalgevoel ons in de steek bij de voltooide tijd van ‘verblijven’?
Door Henk Wolf Bij verreweg de meeste voltooide deelwoorden kiezen Nederlandstaligen feilloos uit een van de twee hulpwerkwoorden hebben en zijn. Ik denk niet dat iemand zegt dat ie 'een boek is gelezen' of dat ie 'heeft gearriveerd'. Er zijn wel wat werkwoorden die beide hulpwerkwoorden van de voltooide tijd toestaan, doorgaans met een verschil in focus of betekenis. Zo … [Lees meer...] overWaarom laat ons taalgevoel ons in de steek bij de voltooide tijd van ‘verblijven’?
Pablo is enorm een god in het diepst van zijn gedachten
door Henk Wolf Weet u wat hip is? Het schaalbaar maken van het Nederlands! Van alles wat geen gradaties kende, wordt langzaam op een schaal gezet. Zo schreef ik een poosje terug over woorden als meisjemeisje, die het woordje meisje schaalbaar maken: dankzij het woord meisjemeisje kan iemand meer of minder 'meisje' zijn. Kortgeleden hoorde ik iemand over een nuffige kat … [Lees meer...] overPablo is enorm een god in het diepst van zijn gedachten
Een nieuwe theorie over hoe zinnen zich ontvouwen in de tijd
Door Marc van Oostendorp Soms lees je een wetenschappelijk boek, waarvan je meteen denkt: dat wordt niks. Ik ben in mijn carrière overigens een paar keer in de gezegende omstandigheid geweest dat ik een paar jaar later met veel succes precies de in dat boek voorgetelde theorieën ging aanhangen: niets is bevredigender aan het wetenschappelijk bedrijf dan tot een geheel nieuw … [Lees meer...] overEen nieuwe theorie over hoe zinnen zich ontvouwen in de tijd
De checkout en het uitchecken
door Henk Wolf Een poosje geleden zat ik in een hotel in Duitsland. Zoals alle hotels had ook dit hotel een tijdstip vastgesteld waarop de gasten op hun laatste dag aan hun verplichtingen moesten hebben voldaan (sleutel inleveren, afrekenen etcetera). Al die verplichtingen heetten volgens het informatieboekje de Checkout en het bijbehorende werkwoord was auschecken. Dat … [Lees meer...] overDe checkout en het uitchecken
Hoe kijkt u daarnaar?
Door Ronny Boogaart Interviewers op tv vragen tegenwoordig niet meer aan hun gasten wat die ergens van vinden maar hoe ze ergens naar kijken. Zelf kijk ik daarnaar met mijn voeten op tafel en een glas wijn in de hand. Maar dat is niet het soort antwoord waar die interviewers op zitten te wachten. Als je antwoord moet geven op de vraag ‘Hoe kijkt u daarnaar?’, heb je niet … [Lees meer...] overHoe kijkt u daarnaar?
‘Daje da nu moeste gebruiken, de mensen vallen dood achter strate’
Goedemorgen! Ik ben benieuwd hoeveel persoonsvormen jullie vandaag weer op de tweede plaats in de hoofdzin gaan zetten. Heel veel, vermoed ik, in ieder geval als jullie vandaag genoeg Nederlands spreken, en de kans daarop is hoog bij lezers van Neerlandistiek. In West-Vlaanderen is de kans dan weer net iets kleiner, zo blijkt uit een nieuw artikel in het Journal of Germanic … [Lees meer...] over‘Daje da nu moeste gebruiken, de mensen vallen dood achter strate’
De geit heeft last van z’n/d’r uier: horen dieren bij de mensen of bij de dingen?
Door Henk Wolf Ik vermoed dat vrijwel alle Nederlandstaligen naar Mark Rutte verwijzen met de voornaamwoorden hij, ie, hem, 'm, zijn, z'n. En ik vermoed ook dat zo goed als al die Nederlandstaligen naar Angela Merkel verwijzen met de voornaamwoorden zij, ze, haar, 'r, haar, d'r. Voor mannelijke referenten gebruiken we dus andere voornaamwoorden dan voor vrouwelijke. Dat is … [Lees meer...] overDe geit heeft last van z’n/d’r uier: horen dieren bij de mensen of bij de dingen?
Een van de laatste columnisten die iets te zeggen had
Door Marc van Oostendorp Toen de journalist J.L. Heldring bijna zeven jaar geleden ophield met zijn column, betreurde een lezer op de website van NRC Handelsblad de auteur als "een van de laatste NRC-columnisten die werkelijk iets te zeggen had". Een andere journalist van NRC Handelsblad, Frits Abrahams, besteedde vervolgens aandacht aan die frase in een column waarin hij erop … [Lees meer...] overEen van de laatste columnisten die iets te zeggen had
In dit ons land
Door Henk Wolf Het Nederlands is ergens in de twintigste eeuw een grammaticale mogelijkheid kwijtgeraakt. Hieronder wordt die geïllustreerd: "We hebben in dit ons Dichtwerkje, dat reedts voor die tyt afgedrukt was, met de Opdragt deszelfs, onder anderen, hartelyk gewenscht, dat ..." (Johannes van Boskoop, Het in Beginselen verhoogde Nederlandt, 1748) "Hoe zalig is dit myn … [Lees meer...] overIn dit ons land
Het meisje die jarig is en mijn broer, dat een vrolijke prater is
Door Henk Wolf Het meisje is grammaticaal onzijdig en biologisch vrouwelijk. Die twee soorten geslachten vechten steeds om voorrang in de grammatica. Bij de persoonlijke voornaamwoorden wint het vrouwelijke. Van de volgende zinnen is de bovenste verreweg het gewoonst: Het meisje zei dat ze jarig was. Het meisje zei dat het jarig was. Bij de betrekkelijke … [Lees meer...] overHet meisje die jarig is en mijn broer, dat een vrolijke prater is
